معصومه بخشی، در سومین نشست تخصصی فرصت‌ها و تهدیدهای فضای مجازی برای دانش‌آموزان که به همت مرکز افکارسنجی جهاد دانشگاهی و با همکاری اداره کل آموزش و پرورش استان و دبیرخانه دائمی گفتمان دانشجویی بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی برگزار شد، اظهار کرد: آموزش و پرورش وظیفه انتقال دانش، ‌ارزش و توانایی به انسان­ها را بر عهده دارد تا از این طریق افراد بتوانند بر سرنوشت خود و  جامعه موثر باشند.

وی با بیان اینکه نهاد مدرسه، به‌دلیل کارکردهای مهم آموزشی و تربیتی و جایگاهی که در بین دانش آموزان دارد، نقش مهمی را در زمینه ارتقای ‌توانمندی‌ و مراقبت از آنان در برابر آسیب‌های اجتماعی، بر عهده دارد، عنوان کرد: شناخت ویژگی‌های رشدی دانش آموزان و تغییرات جسمی، روانی و اجتماعی آن‌ها، آشنایی با خطراتی که دانش آموزان را تهدید می‌کند، عواملی که موجب بروز خطر می‌شوند و شناخت راهکارهای مراقبت از نوجوانان در برابر آسیب‌های اجتماعی، می‌تواند به مدرسه و کلیه کارکنان آن کمک کند تا نقش مؤثری در جهت پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در بین دانش آموزان ایفا کنند.

این پژوهشگر اضافه کرد: در گروه سنی کودکان و نوجوانان، خطرات مختلفی وجود دارند که به‌دلیل مقتضیات این سن و زمینه‌های خطرجویی، هیجان‌طلبی و کنجکاوی، به‌ویژه در بین نوجوانان، آنان را تهدید می‌کند که یک نوع  از  این خطرات، تأثیرپذیری از فضاهای مجازی است.

وی افزود: نسل کنونی در شرایطی قرار دارد که استفاده از رایانه  و به خصوص اینترنت در زندگی شان اجتناب ناپذیر است. امروزه  با افزایش آسیب­های اجتماعی ناشی از فضای مجازی در کشور به خصوص در بین دانش آموزان مواجه هستیم.

بخشی با اشاره به نقاط قوت استفاده از فضای مجازی، بیان کرد: گسترش آموزش­های مجازی یکی از این نقاط قوت است؛ استفاده از آموزش مجازی مزایای فراوانی از جمله عدم وابستگی به زمان و مکان خاص، عدم نیاز به حضور فیزیکی معلم، کاهش هزینه­‌ها با حذف هزینه رفت و آمد، افزایش سرعت یادگیری و آموزش به دلیل چند رسانه‌ای بودن و سهولت دسترسی به منابع آموزشی دارد. فضای مجازی به مثابه رسانه­‌ای برای یادگیری و تدریس است که از طریق آن معلمان می­‌توانند تدریس کنند و دانش‌­آموزان یاد بگیرند.

این پژوهشگر با اشاره به اینکه صاحبنظران نقش فضای مجازی در یادگیری را به چهار دسته تقسیم کرده‌­اند، افزود: کارکردهای آموزشی(تدریس)، کارکرد اکتشافی، کارکرد ابزاری و کارکرد ارتباطی که در کارکرد آموزشی، نظام فناوری اطلاعات، پدیده‌­ها، جریان آموزش و نحوه اجرای آموزش را فراهم می­‌کند تا دانش‌­آموزان بتوانند مشکلی را حل کنند، پرسش­‌ها را پاسخ دهند و شیوه انجام دادن کاری را به مرحله عمل درآورند.

وی گفت: در کارکرد اکتشافی، فضای مجازی با کمک فناوری آموزشی امکانات و شرایطی را می آفریند که دانش‌­آموزان بتوانند از طریق اطلاعات موجود خود به کاوشگری بپردازند.

بخشی بیان کرد: در کارکرد ابزاری گروهی از فناوری های آموزشی برای استفاده مدارس طراحی نشده‌­اند و عملا کاربرد ابزاری دارند ولی در عمل برای نیل به مقاصد آموزشی بکارگرفته می شود مثل نرم افزارهای پردازش کلمه و نرم افزارهای صفحه گسترده و در کارکرد ارتباطی، از فضای مجازی به منظور برقراری ارتباط استفاده می شود که شامل برنامه ها و ابزار آموزشی می شود. در اینگونه فناوری ها معلم و دانش آموز مجازند از طریق شبکه ها و فناوری های دیگر برای ارسال و دریافت پیام اقدام کنند، سوال طرح کنند یا به سوالات پاسخ دهند.

این پژوهشگر اضافه کرد: چنانچه بخواهید به آخرین مقاله، کتاب و یا خبری که در یک زمینه‌ی تخصصی و در سطح جهان منتشر شده دست یابید، ساده‌ترین و سریع‌ترین راه، استفاده از فضای مجازی است.

وی با بیان اینکه رسانه‌ها از ابزارهای مختلفی همچون فیلم، عکس، متن و یا هر هنر دیگری برای جذاب کردن خویش استفاده می‌کنند و این در حالی است که این ابزارها در فضای سایبر، همگی در یک‌جا قابل جمع و نیز قابل دستیابی است، تصریح کرد: یک نمونه‌ی عینی و تامّ برای  گسترش تعاملات و تبادل نظرها با سرعت بسیار بالا، «شبکه‌های اجتماعی» است که امکان تبادل آراء و به اشتراک‌گذاری مدیاهای مختلف (فیلم، عکس، موزیک، متن و ...) را برای تمام اعضای آن در سراسر جهان من جمله دانش آموزان در کوتاه‌ترین زمان ممکن فراهم می‌کند.

بخشی گفت:

گرین فیل و همکاران(۲۰۰۲)، معتقدند نخستین مساله ای که در مورد بازی­های رایانه­ای مطرح است این است که در آن نقش بازی کردن وجود دارد که نه تنها آسیب زا نیست بلکه مفید هست. بازی هایی که در آن نقش بازی کردن وجود دارد، برای سلامت افراد و مهارت­های اجتماعی مفید هستند و باعث ایجاد رفتار  خشونت آمیز نمی شوند.
در ضمن این بازی ها برای بهبود مهارت های تصمیم گیری، کمک به درمان نقص توجه- بیش فعالی و حتی برای خلق آثار هنری می تواند مفید باشند. به عقیده فاوارو(۱۹۸۲)، اثرهای مثبت بازی های ویدیویی بر مهارت های شناختی ممکن است به رشد مهارت های اجتماعی تعمیم یابد.

این پژوهشگر عنوان کرد: یکی از آسیب های روانی - اجتماعی فضای مجازی، نمایش تصاویر غیر اخلاقی است که از این طریق در معرض دید نوجوانان قرار می گیرد. علاوه بر تصاویر مبتذل و مستهجن، باید به تصاویری که از حوادث ناگوار و صحنه های فجیح در معرض مشاهده کاربران اینترنت واقع می شود نیز اشاره کرد. تماشای این تصاویر خشونت بار تهدیدی بزرگ برای سلامت روانی نوجوانان و جوانان ماست و موجبات بروز رفتار های خشونت گرایانه را در آن ها پدید می آورد.

وی بیان کرد: بسیاری از مطالب غیر اخلاقی و توهین آمیز نسبت به مقدسات و عقاید دینی و فرهنگی را نیز در فضای مجازی مشاهده می شود. در این صورت اگر کاربر از استحکام عقیدتی برخوردار نباشد ممکن است دچار شبهات شده، دستخوش تزلزل در باور های دینی گردد  .نوجوانان و جوانان باید         فرا بگیرند که چگونه پیام ها را شناسایی کنند تا از اطلاعات گمراه کننده یا تصاویر زیان آور مصون بمانند.

بخشی گفت: از جمله آثار مخرب فضای مجازی، به وجود آمدن اختلالات و انحرافات اخلاقی در زمینه­ی جنسی است. در این عرصه بیشترین خطر متوجه کودکان و نوجوانان است. متأسفانه این امکان وجود دارد که جوانان به واسطه‌ی دیدن مطالب و تصاویر مستهجن، دچار پدیده‌ای به نام «بلوغ زودتر از موعد» شده  و به تبع آن رفتارهای جنسی از خود بروز دهند.      

این پژوهشگر با اشاره به اینکه اعتیاد مجازی، استفاده‌ی بیش از حد از اینترنت است، خاطر نشان کرد: جذابیت های خاص اینترنت باعث می شود که نوجوانان و جوانوان مجذوب آن شده، ساعت ها وقت خود را در مقابل کامپیتر سپری کنند؛ این مسئله باعث می شود که نوجوانان از سایر فعالیت های اجتماعی باز بمانند، از معمول ترین نشانه های تشخیص اعتیاد به اینترنت می توان به افت تحصیلی شدید، کاهش وزن به علت از بین رفتن نظام تغذیه­ای بدن، بالا رفتن دامنه تنش­های عصبی، کاهش فعالیت­های اجتماعی، کم شدن میزان معاشرت با اشخاص و گروه های بزرگ­تر، قانون گریزی، پرخاشگری، ابتلا به سردرد های عصبی، افزایش پرخاشگری و رفتارهای خشونت آمیز،  افسردگی و اضطراب اشاره کرد.

وی گفت: اساساً ورود اینترنت همراه با ارزش های غربی، چالش های جدیدی را در کشورهای دیگر به وجود  آورده است. از آنجایی که برخی از عناصر موجود در این پدیده مغایر با ارزش های اسلامی- ایرانی است، پس می توان گفت می تواند آسیب های زیادی را به همراه داشته باشد. مثلاً ورود اینترنت در حوزه خانواده موجب تغییر نظام ارزشی در خانواده ها می شود.

بخشی بیان کرد: اینترنت شکاف میان نسل ها را بیشتر کرده است و اکنون شکاف میان نسل دوم و سوم علاقمند به اینترنت نیز آشکار شده، به گونه ای که هیچ یک زبان دیگری را نمی فهمند. در شرایط فعلی روابط موجود میان والدین و فرزندان به سردی گرائیده و دو نسل به دلیل داشتن تفاوت های اجتماعی و تجربه های زیسته مختلف زندگی را از دیدگاه خود نگریسته و مطابق با بینش خود آن را تفسیر می­کنند.

وی افزود: امروزه فضای مجازی در زندگی اجتماعی، جای دوستان و نزدیکان را گرفته و در حقیقت جایگزین روابط دوستانه و فامیلی شده است. افرادی که ساعت­ها وقت خود را در سایت­های اینترنتی می گذرانند بسیاری از ارزش های اجتماعی را زیر پا می نهند. چرا که فرد دیگر فعالیت های اجتماعی خود را کنار گذاشته و به فعالیت های فردی روی می آورد.

این پژوهشگر ادامه داد: دانش آموزان به خاطر جذابیت‌های انکارناپذیر فضای مجازی، ساعت‌های طولانی را به تنهایی در فضای سایبر سپری می‌کنند و در عین این که از این تنها بودن و داشتن یک یار و همراه غیر حقیقی -یعنی عالَم پیش روی او در فضای سایبر- لذت می‌برد، بعد از خروج از آن فضا و ورود به محیط خانواده و جامعه نیز، دیگر نه به لحاظ جسمی و نه به لحاظ روحی، رمقی برای پذیرش مسئولیت‌هایشان در جامعه ندارند.

بخشی با بیان اینکه کودکان به دلیل استمرار در انجام بازی‌های جنجالی و پر سروصدای رایانه‌ای، به مرور زمان دچار کم‌توجهی شده و در ذهن خود تخیلاتی را می‌پرورانند، عنوان کرد: عارضه‌ی دیگری که در اثر هیجان مستمر در کودکان و نوجوانان حادث می‌شود، افزایش میزان ترشح هورمون آدرنالین و نورآدرنالین از غدد فوق کلیوی است که این افزایش ترشح، سیستم عصبی آن‌ها را دچار آسیب کرده و به شکل پرخاشگری، کم‌صبری و نیز تنش‌های عصبی آنان آشکار می‌شود.

وی یادآور شد: هیجان زیاد باعث انقباض دائم عضلات شده و کودکان و نوجوانان را دچار عوارضی مانند تیک‌های عصبی، جویدنِ گوشه‌ی لب و ناخن، قفل شدن دندان‌ها، اخم و نهایتاً چین و چروک صورت می‌کند.

این پژوهشگر افزود:  ایراد دیگری که به بازی‌های رایانه‌ای وارد است این است که این بازی‌ها نظم خاصی نداشته و کودک یا نوجوان هر زمان که اراده کند، مشغول بازی می‌شود. همین ویژگی، زمینه‌ی لازم برای افزایش بی‌انظباتی را در کودک ایجاد می‌کند.

بخشی گفت: در مجموع نباید فضای مجازی را تنها با رویکرد تهدید نگریست؛ زیرا فضای مجازی هم فرصت است و هم تهدید و اگر سواد و مهارت استفاده صحیح و درست از این فضا ایجاد شود، فرصت خواهد بود.