به گزارش ایکنا از گیلان، در نشست تخصصی فرصت‌ها، چالش‌ها و مسائل پیرامون کتاب و نشر که مصادف با نخستین روز از هفته کتاب و کتاب‌خوانی، به همت معاونت فرهنگی سازمان جهاددانشگاهی گیلان و با حضور تعدادی از شخصیت‌های فرهنگی و پژوهشی استان روز گذشته ۲۴ آبان‌ماه در دفتر معاونت فرهنگی سازمان جهاددانشگاهی گیلان برگزار شد، علی امیری، سندپژوه و پژوهشگر تاریخ گیلان با بیان مقدمه‌ای از پیشینه صنعت نشر و چاپ در ایران، گفت: مقوله چاپ در کشورمان مقوله‌ای وارداتی است. در زمان عباس‌ میرزا‌قاجار، نخستین‌بار زمینه پدیداری صنعت چاپ و نشر در ایران فراهم‌شد که البته مقاومت‌هایی از جانب عده‌ای از مدافعین استنساخ نسخ خطی صورت‌گرفت که در تلاش بودند همان سبک سنتی را پابرجا نگه‌دارند. در مقابل، مدافعان نوگرایی و نواندیش در‌صدد اشاعه سبک چاپ و نشر بودند که سرانجام دسته دوم پیروز شده و پس از تبریز، شهرهای اصفهان، تهران و رشت به‌عنوان شهرهای شاخص ایران، صنعت نشر و چاپ را در خود پایه‌گذاری کردند.

امیری با تاکید بر ارتقا کیفیت محصولات فرهنگی، ابراز کرد: ایجاد حساسیت و سخت‌گیری در بالابردن کیفیت محصول پژوهشی فرهنگی از مباحث و چالش‌های حوزه کتاب است. شوق و علاقه به‌دست آوردن کتاب در جامعه پایین نیست، بلکه عواملی هستند که مانع از خرید کتاب می‌شوند که عمده آن عوامل اقتصادی است. باتوجه به قیمت بالای مواداولیه مثل کاغذ و دستمزد عوامل نشر کتاب اعم از پژوهشگر، ویراستار و غیره، هزینه تمام‌شده برای ناشر قیمت بالایی می‌شود که از توان اقتصادی بسیاری از مخاطبان خارج است. این عدم استقبال به خرید کتاب، عاملی‌ است تا ناشر به‌اجبار تیراژ کتابش را پایین بیاورد.

افزایش میزان مطالعه با ورود ابزارهای الکترونیکی

در این نشست تخصصی، محمد پرحلم، نویسنده، محقق و معاون فرهنگی هنری حوزه هنری استان گیلان با اشاره به سرانه مطالعه در کشور، بیان کرد: بدون شک صنعت نشر و کتاب و کتاب‌خوانی در کشور ما رو‌به گسترش است. با نگاهی به گذشته در می‌یابیم که تعداد افراد باسواد و اهل‌مطالعه افزایش چشمگیری داشته ولی بااین‌حال با پیشرفت جهان و اهمیت کتاب‌خوانی، این میزان همواره کافی نیست. از طرفی ذکر این نکته ضروریست که در گذشته، سرانه مطالعه تنها به کتاب و نشریات می‌پرداخت اما امروزه هرفردی با حداقل سواد به دستگاهی به‌نام تلفن همراه مجهز است که به‌وسیله آن می‌تواند اطلاعات روز دنیا را در اختیار‌ گرفته و مطالعه‌ کند. بنابراین صرف‌نظر از اینکه چه چیزی را مطالعه می‌کنیم، میزان مطالعه با ورود ابزارهای الکترونیکی نسبت به گذشته افزایش یافته که البته نهادهای فرهنگی مربوطه باید در این زمینه چاره‌اندیشی کرده و آموزش‌های لازم را جهت استفاده درست از فرصت مطالعاتی فضای مجازی به جامعه ارائه کنند.

پرحلم با اشاره به چالش‌های نشر کتاب، ادامه داد: تعدد مجوزهای نشر صادر‌شده و نشر غیرحرفه‌ای از چالش‌های بزرگ دنیای کتاب است. چالش‌های اقتصادی بر این حوزه بسیار تاثیرگذار بوده و در زمینه پرورش افراد حرفه ای در مشاغل مرتبط با نشر مثل ویراستار حرفه‌ای و غیره بسیار ضعف داریم و معمولا به علت عدم کفاف اقتصادی، این حرفه ها به صورت نیمه‌کاره رها می‌شوند. فرهنگ و هنر در کشورهای مترقی دنیا، از حمایت اقتصادی دولت برخوردار است که متاسفانه در کشور ما چنین حمایت‌هایی از صنعت نشر صورت نمی‌گیرد که باعث شده با یک جریان غیرحرفه‌ای در این صنعت مواجه شویم. اگر کار حرفه‌ای ارائه شود، برندسازی شکل می‌گیرد و مخاطب در سطح کلان همواره ناشرهای مدنظر خود را دنبال و حمایت می‌کند.

معاون فرهنگی هنری حوزه هنری استان گیلان به فراگیر شدن نشر الکترونیک اشاره کرد و ادامه داد: ما به ناچار از سمت کتب چاپی به سمت کتب الکترونیک و صوتی در حرکت هستیم. این مسئله به ویژه پس از شیوع کرونا پررنگ تر شده و فضای آموزشی ما را نیز تحت الشعاع قرار‌ داده‌ است. نسل جدید تدریجا از کتب چاپی و فیزیکی فاصله می‌گیرد که همین جریان باعث شده که صنعت نشر دچار تغییراتی شود. البته نسل گذشته همچنان به کتب چاپی تعلق‌خاطر دارد ولی استدلال نسل امروز در این حوزه به بعد اقتصادی و تفاوت هزینه خرید کتب چاپی و دیجیتال هم اشاره دارد که کتب الکترونیکی به مراتب قیمتی بسیار پایین‌تر از کتب چاپی دارند.

وی با اشاره به ضعف سیاست‌گذاری‌ها و نبود حمایت دولتی در حوزه کتاب یادآور‌شد: برخی از سازمان‌ها و نهاد‌ها صرفا از برخی کارهای سفارشی که در راستای ایدئولوژی آن‌هاست حمایت می‌کنند و می‌خواهند که هزینه لزوما در همان راستا صرف شود و به جنبه مخاطب‌پسندی کار توجه نمی‌کنند. قسمت عمده اینگونه کتب، غیرحرفه‌ای بوده و زیست فروشگاهی ندارند و مخاطب را جذب نمی‌کنند. چنین حمایتی، نه‌تنها به نفع حوزه کتاب نیست بلکه آسیب‌زا نیز هست. همچنین در مورد سیستم توزیع و عرضه کتاب، بسیاری از فروشگاه‌ها ترجیح می‌دهند که صرفا کارهای تبلیغ‌شده ملی را در ویترین قرار‌دهند تا فروش بیشتری داشته‌باشند و از عرضه کارهای جدید استقبال نمی‌کنند.

لزوم نگاه صنعتی به نشر کتاب

همچنین در ادامه حمید بلوری، ناشر و مدیر تعاونی شرکت ناشران گیلان، بیان کرد: صنعت نشر و چاپ در عین وابستگی به‌هم دو حوزه جدا از هم هستند. چاپ ابزاری برای ناشر است و صنعت نشر کمااینکه از سایر ابزارها نیز بهره می‌گیرد اما تولید نهایی آن از طریق چاپ خواهد‌ بود. در مفهوم حقیقی، ناشر کسی است که برای امر فرهنگی مکتوب سرمایه‌گذاری می‌کند ولو اینکه در کشور ما وضعیت اینگونه نیست چون به نشر نگاه صنعتی نشده‌ است.

ناشر و مدیر تعاونی شرکت ناشران گیلان مطرح کرد: وقتی از نشر به‌عنوان یک صنعت یاد ‎می‌شود، باید خصوصیات صنعت را نیز برای آن در نظر گرفت که یکی از این ویژگی‌ها تولید ارزش افزوده بالاست. در کشور ما چندین برابر استاندارد جهانی ناشر داریم. حدود ۱۹ هزار ناشر در کشورمان مجوز نشر دارند که باتوجه به جمعیت ۸۰ میلیونی ایران رقم بسیار بالایی است. از طرف دیگر کمتر از یک‌دهم تعداد ناشران، کتابفروشی داریم تا محصولات نشر را عرضه کنند. ماحصل تمام زحمات نشر در سیستم توزیع و عرضه ارائه می‌شود و اهمیت و تقویت آن از ضروریات این صنعت است. این عدم تطابق به علت این است که برای نشر هنوز صنعت ایجاد نشده که دلایل آن می‌تواند حاکمیتی و یا مربوط به خود صنف نشر باشد.

بلوری به یکی دیگر از چالش‌های صنعت نشر اشاره کرد و ادامه داد: یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های این حوزه مربوط به مجوزهاست. فراوانی مجوزها گاها به‌سوی رانت حرکت کرده و تعریف ناشر در کشورمان دستخوش تغییراتی شده است. در حالیکه ناشر کسی است که برای نشر سرمایه‌گذاری کرده و این کار را درواقع یک بنگاه اقتصادی می‌داند که ماحصل آن یک محصول فرهنگی است.

 وی ادامه داد: با مطرح شدن بحث مجوز، نگاه به حوزه فرهنگ به نگاهی امنیتی سوق پیدا‌کرد. همین نگاه منجر به تعدد مجوزهای صادر شده و درنهایت افت کیفی کارها شد. در کنار چاپ کتب ارزشمند و فاخر، متاسفانه شاهد چاپ کتاب‌های بی‌محتوایی هستیم که هزینه‌های زیادی هم در پی دارد.

مدیر تعاونی شرکت ناشران گیلان به نشر الکترونیک اشاره کرد و گفت: در کنار پیشرفت نشر الکترونیک، کتب چاپی همچنان تیراژ و مخاطب خود را دارند و هرکدام از این دو جایگاه خود را حفظ کرده اند. البته از اواخر دهه ۸۰ تا به امروز شاهد کاهش تیراژ کتاب‌ها نسبت به گذشته هستیم که دلایل خاص خودش را دارد. آشنایی با کتاب باید از کودکی آغاز شود که توسط نهاد خانواده و همچنین معلمین صورت می‌پذیرد. البته دغدغه‌های کنونی جامعه باعث شده که فرصت و انگیزه کافی برای آشنا شدن و آشناکردن با کتاب وجود نداشته باشد.

همچنین مهمان افتخاری این نشست، انوش نصر، پیشکسوت تئاتر، سینما و تلویزیون ضمن تاکید بر اهمیت کتاب و کتاب‌خوانی با اشاره به مضمون آیه ۲۵۷ سوره مبارکه بقره که می‌فرماید: اللَّهُ وَلِيُّ الَّذينَ آمَنوا يُخرِجُهُم مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النّورِ، بیان کرد: خداوند اولین معلم است که انسان را از ظلمت و تاریکی به نور و روشنایی خارج می‌کند. ظلمت بی سوادی، روشنایی آگاهی و ابزار کار معلم کتاب است. افراد کتابخوان انسان‌هایی روشنفکر و اندیشمند هستند که آینده سازان کشور خواهند بود.