گزارش ایسنا از کرسی آزاداندیشی" فضای مجازی، فرصت یا تهدید" در بندرعباس

دکتر سیدرضا هاشمی زاده در کرسی آزاد اندیشی با موضوع " فضای مجازی، فرصت یا تهدید؟" که در جهاددانشگاهی واحدبندرعباس با حضور جمعی از اساتید و دانشجویان استان برگزارشد، عنوان کرد: این فضا امروزه برای مردم کاملا شناخته شده است، فضای مجازی مفهومی است که نمی توانیم به درستی آن را تعریف کنیم در عین حال همه جا است بدون آن که قابل لمس باشد. معادل های مختلفی از فضای مجازی در زبان انگلیسی داریم که تمام این معادل ها اشاره به فضایی دارند که در حقیقت فضانبوده و دارای ذاتی متضاد و متناقض می باشد.

وی باطرح سوال " فضای مجازی، چگونه فضایی است؟" بیان کرد: برای پاسخ دادن به این سوال باید به چند دهه قبل بازگردیم یعنی بعد از جنگ جهانی دوم که با شکل گیری، رشد و نمو و پاگیری تمام فناوری های نسل اول در قرن بیستم و از زمانی که رادیو و تلوزیون اختراع شد، تمام این فناوری ها به هم پیوسته و فضایی متشکل از رایانه ها، ابررایانه ها و ماهیت غیرفیزیکی درهم تنیده شد و فضایی ایجاد شد که ذات آن ناملموس و غیر فیزیکی است.

این استاد دانشگاه با اشاره به این که در گذشته پدیده ای نظامی که آلفانت نام گرفت که آمریکایی ها به دنبال دستیابی و استفاده از آن در اوج جنگ سرد با اروپا بودند و بعدها به اینترنت تبدیل شد، عنوان کرد: اینترنت بارزترین و برجسته ترین شکل فضای بود و بعد از آن آن را معادل فضای مجازی دانسته اما از فضای مجازی توصیفات متفاوتی نیز بیان شده است.

هاشمی زاده با بیان این که فضای مجازی دارای 4 بعد اصلی است، افزود: بعد اول بعد سخت افزارها، انواع ماشین ها، اشیاء و ابزارهایی که به ما امکان اشتراک گذاری اصلاعات با سایرین را فراهم می کند. بعد دوم نرم افزارهایی است که عامل جهت ده، محرک موتور انتشار و برنامه ریز و ماهیت بخش به سخت افزارها است. بعد سوم کاربران هستند که آن ها را به عنوان مخاطبین می شناسیم. بعد چهارم داده ها نام دارند که یکی از مهم ترین خروجی هایی که از این فضا وجود دارند، هستند.

وی با اشاره به این که این فضا امروزه برای مردم کاملا شناخته شده است، ادامه داد: ویژگی اصلی که می توانیم برای آن عنوان کنیم حضور غیرملموس یک فضا. تعاملی بودن این ساختار و فضا یکی دیگر از ویژگی های مهم آن است. از طرفی هیچگونه محدودیت و نهایتی برای این فضا تعریف نشده است.

این استاد دانشگاه افزود: حذف آیتم هایی همچون زمان، مکان، مساحت، جغرافیا و مرز از یک ارتباط و تعامل، فضای مجازی را شکل می دهد. پیش از این حضور اشخاص در کشوری دیگر تنها و تنها از طریق عبور از مرزهای جعرافیایی میسر بود اما امروز تنها با چند کلیک این امکان به وجود می آید. همچنین پیش از این ارتباطات سخت هزینه ساز و زمانبر بود اما تمام این موارد بدون زمان و مکان و حضورفیزیکی در جغرافیایی خاص فراهم شده است.

هاشمی زاده افزود: با گسترش این فضا کسب و کارهای نوینی شکل گرفته است که پیش از این وجود نداشت. در این راستا اقتصادی به نام اقتصاد دیجیتال شکل گرفته است. حتی مبادلات بانکی نیز در حال حذف شدن و روی کار آمدن رمز ارزهارا نشان می دهد. فاصله زدایی از تولید به مصرف نیز اتفاق افتاده است. همچنین فروش مجازی بدون واسطه نیز فراهم شده است.

وی عنوان کرد: در حوزه آموزش، بسترهاو فرصت هایی برای آموزش ایجاد شده است که در نتیجه آن فاصله فیزیکی تقریبا حذف شده است. به خصوص در ایام کرونا که مجبور شده ایم وارد دوره ای شویم که آموزش و تحصیل به صورت مجازی باشند.

این استاد دانشگاه با بیان این که در حوزه فرهنگ و هنر نیز بستری فراهم شده است که به ویژه در ایام کرونا کنسرت ها و نمایش ها برروی اینترنت عرضه شود، گفت: در حوزه سیاست و مدیریت نیز عناوینی همچون دیپلماسی دیجیتالی یا دموکراسی دیجیتالی امکان مشارکت شهروندان فراهم شده است.

وی با بیان این که مرز زدایی از عرصه تعاملات سیاسی اتفاق افتاده است، عنوان کرد: فاصله میان دولت و ملت بین کارگزاران و بخش های اجتماعی(جامعه) به ویژه در کشورهای پیشرفه از بین رفته است.

هاشمی زاده با اشاره به این که به نظرمی رسد جنگ آینده، ژئوپلوتیک و ژئو استراتژیک فضای مجازی باشد نه زمین و مرزهای جغرافیایی ادامه داد: امروز دیگر جنگ قدرت و جنگ سرد کمتر مطرح است و جنگ ها برسر قدرت تاثیرگذاری و مدیریت بردیگران از فرسنگ ها است. سیرشتابان فناوری به شکلی پیش می رود که بسیاری از مفاهیم تغییر می یابد.

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد بندرعباس با اشاره به این که اگر روزی ارتباطات را تنها برقراری تماس تلفنی می دانستیم امروز اما مفهوم این واژه گسترده شده و در آینده شاید انسان حتی خود را مخابره کند. امروز به جای آن انسان با اینترنت باشد، برای آن است.

هاشمی زاده افزود: طبق آمارهای منتشرشده در سال 99 استان هرمزگان بیشتر میزان استفاده از فضای مجازی را داشته و رتبه اول در میزان استفاده از فضای مجازی را به خود اختصاص داده است.

وی درخصوص علل قرارگرفتن هرمزگان در رتبه نخست میزان استفاده از فضای تصریح کرد: کمترتوسعه یافتگی، نبود امکانات تفریحی، گرما و آمار بالای بیکاری و فلاکت در استان از جمله دلایل این موضوع است.

این استاد دانشگاه بابیان این که امروزه با مفهومی به نام سرمایه داری پلتفرمی مواجه هستیم، افزود: برای شرکت هایی بزرگ  که امکان نوعی استعمارمجازی فراهم شده است، فضای مجازی فرصت بسیار خوبی به شمار می آید.

وی بیان کرد: هیچ کشوری خواستار فضایی رها و بدون ضابطه نیست، و لذا در تمام کشورهای دنیا حریم خصوصی و امنیت کاربران در فضای مجازی که می تواند برنامه ها و سبک زندگی انسان ها را تحت تاثیر قراردهد، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. همچنین فضای مجازی می تواند به دلیل وجود شخصیت ها و افکار و احساسات غیرواقعی بسیار آسیب زننده باشد.

هاشمی زاده با اشاره به این که شهوت شهرت در این فضا به وضوح و فراوان دیده می شود، اظهار کرد: آن چه که اهمیت دارد نوع مواجهه انسان ها از سوال" فضای مجازی، تهدید یا فرصت؟" باید به این سمت برود که چگونه فرصت هارا تقویت کرده و اگر تهدید یا آسیبی وجود دارد چگونه آن را به حداقل برسانیم.

این استاددانشگاه با بیان این که آموزش سوادرسانه ای باید به کودکان از سنین پایین شروع شود و نه در سالهای پایانی تحصیل در مدارس و یا دانشگاه ها آن هم تنها به کمک یک کتاب، تصریح کرد: اگر مسئولیت حفاظت و آموزش استفاده از فضای مجازی تنها بر عهده یک نهاد باشد، این نهاد توانایی نخواهد داشت که به هدف مورد نظر دست یابد به همین علت برای رسیدن به نتیجه ای مطلوب تمامی نهادهای مرتبط در کنار یکدیگر برای رسیدن به هدف که همان تقویت فرصت ها و کاستن آسیب ها است باید تلاش کنند.

وی ادامه داد: این چالش، چالشی جهانی است که کشور ما نگاهی سیاسی تر به این مسئله داشته اما در سطح دنیا نگاه واقع بینانه تری به این موضوع وجود دارد. برخی از کشورها فیلترینگ به معنای پالایشگری و رصدگری را در اختیار خانواده ها قرار داده اند. چه کسی دلسوزتر از پدر مادرها برای فرزندان و کودکان وجود دارد؟ حتی دولت نیز دلسوزتر از پدر و مادر نیست و در این راستا نگاه سیاسی تری به این مسئله دارد.

هاشمی زاده در پایان گفت: فضای مجازی واقعیتی است که در کنار ما و با ما زندگی می کند. دولت ها بنا بر سنخیت های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، نظامی، هویتی و ساختاری تلاش می کنند این فضا را مدیریت کنند اما این که تا چه میزان موفق خواهندشدنیازمند بررسی های دقیق تر و جلسات تخصصی تری می باشد، آن چه که مسلم است انسان امروز هر روز بیشتر وابسته این فضا شده و دولت ها نمی توانند حق آزادی استفاده از این فضا را از مردم بگیرند.

در ادامه عضو سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور گفت: مجموعه ای از ارتباطات درونی انسان ها از طریق رایانه و وسایل مخابراتی بدون در نظرگرفتن جغرافیای فیزیکی را فضای مجازی می گویند.

دکتر اسماعیل هاشمی پور در خصوص ویژگی های فضای مجازی عنوان کرد: نفوذ در ابعاد مختلف زندگی انسان، سریع و ارزان بودن بودن، جذابیت و تنوع، گمنامی کاربران، فرا مرزی بودن آن، تصور مخفی کردن جرم، دستیابی آسان به جدیدترین و آخرین اطلاعات منتشر شده، عدم وابستگی به زمان خاص از مهم ترین ویژگی های این فضا است.

وی با بیان اینکه دلایلی برای استمرار و گسترش فعالیت اجتماعی در فصای مجازی وجود دارد، افزود: از جمله این دلایل می توان به کم رنگ شدن مشکلات دنیای واقعی، فانتزی بودن فضای مجازی، یافتن افراد هم هدف با علایق مشترک، سرگرمی های متنوع، سهولت ایجاد ارتباط اجتماعی در این فضا، امکان ایجاد کسب و کار را نام برد.

این مشاور تحصیلی_ خانواده و کودک با بیان این که ابزارها و امکاناتی برای استفاده انسان در فضای مجازی فراهم شده است، بیان کرد: سایت ها و خبررسانی ها، ابزارهای محتوا، شبکه همتا به همتا، پیام رسانی آنی، گفت و گوی متنی، وبلاگ ها، ویکی ها در این دسته قرار می گیرند.

هاشمی پور عنوان کرد: رسانه های عمومی و چندرسانه ای، رسانه های فیلم محور، رسانه های مکان محور و پیام محور از جمله رسانه های اجتماعی هستند.

این استاد دانشگاه اظهار کرد: پرمخاطب ترین رسانه های اجتماعی خارجی به ترتیب فیس بوک، واتسپ، اینستاگرام، توییتر، لینکدین و تلگرام و  نیزبه ترتیب هاتگرام، طلاگرام و سروش از پرمخاطب ترین پیام رسان های داخلی هستند. لازم به ذکر است که ایران با بیش از 23 میلیون کاربر در اینستاگرام هفتمین کشور پرکاربر اینستاگرام است. همچنین تلگرام در ایران با بیش از 40 میلیون کاربر و بیش از 80 هزار کانال فارسی و انتشار روزانه 3 میلیون و 75 هزار مطلب در آن از جمله پیام رسان های پرمخاطب در ایران به شمار می آید.

وی در خصوص تیپ های شخصیتی کاربران تصریح کرد: تیپ های شخصیتی کاربران را می توان در 4 دسته تقسیم یندی کرد، به اشتراک گذارنده ها افرادی هستند که دوست دارند هرمطلبی را به اشتراک گذارند با هر کاربر دیگری ارتباط برقرار کنند. به اشتراک گذارنده های مخاطب خاص افرادی هستند که با توجه دقیق دوست های فضای مجازی را انتخاب می کنند و فقط مطال همان دوستان را به اشتراک می گذارند. کاربر با استراتژی محتوا مایل است با هرکسی ارتباط برقرار کند اما مطالبی که منتشر می کند را بادقت و وسواس انتخاب می کند. کاربر با استراتژی خصوصی کاربری است که مخاطب هارا جدا کرده و با توجه به سلایق آن ها مطالب متفاوتی برایشان به اشتراک می گذارد.

عضو سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور در خصوص محاسن و معایب فضای مجازی عنوان کرد: دسترسی آسان، پیشرفت های تحصیلی، وجود سرگرمی های مناسب، تجارت آنلاین، جذابیت فضا، برداشته شدن مرزهای جغرافیایی و سهولت در آشنایی با آداب و رسوم و فرهنگ ها و مذاهب سایرانسان ها از جمله محاسن و همچنین وجود انواع آسیب های اجتماعی، روحی، روانی، جسمی، امنیتی، اعتقادی و اخلاقی در نتیجه استفاده نادرست و عدم آگاهی و آشنایی برخی از کاربران به شمار می آید.

وی بیان کرد: متاسفانه با افزایش استفاده از فضای مجازی آسیب های جسمی از جمله درد مفاصل و چاقی، همچنین آسیب های روحی و روانی از جمله  افسردگی و نیز مشکلات خواب، اعتیاد مجازی،مصرف گرایی، تنوع طلبی، اسیب های فرهنگی  از جمله ترویج خرافه گرایی، ازدواج های ناپایدار اینترنتی و بالارفتن امار طلاق های عاطفی، آسیب های رفتاری از جمله پرخاشگری اسیب های اخلاقی از جمله افزایش امار روابط زناشویی خارج از عرف و افزایش آمار خیانت، آزار و اذیت اینترنتی ،فراوانی تصاویر مستهجن، گرایشات جنسی غیرمعمول و نیز افزایش آمارسرقت مالی مشاهده می شود.

این مشاور تحصیلی_ خانواده و کودک ادامه داد:  ما نمی توانیم با استفاده های اشتباه مقابله کنیم اما می توانیم با آموزش صحیح از این آسیب ها و استفاده نادرست از این فصارا کاهش دهیم. اگر تصمیمات کارشناسی شده باشد نتایج بسیار خوب خواهد بود، اما مناسفانه تصمیمات سلیقه ای هستند، اگر در مسئولان تفکر و ایده خوبی هم وجود داشته باشد با اتمام مسئولیت ، تفکر و ایده مسئول تمام خواهد شد و نفرات بعدی با ایده ها و تفکرات جدید روی کار خواهند آمد و عملا هیچ برنامه ای پایدار نخواهد بود.

وی در خصوص نامناسب بودن رفتارهای قهرآمیز برای جلوگیری از استفاده نادرست کاربران عنوان کرد:  اگر به سال های گذشته بازگردیم بازداشت جوانان در مرکز شهر و در ورودی مراکزخرید بندرعباس در سالهای گذشته از نمونه رفتارهای آسیب زننده در برابر جوانان بوده که آسیب های فراوانی به ذهن و روح جوانان وارد کرده است، شاید یکی از نتایج آسیب زدن به روح و روان جوانان با رفتارهای قهرآمیز را بتوان در آسیب زدن عده ای از این جوانان در مقابل اموال عمومی را مشاهده کرد.

در ادامه یکی از دانشجویان دانشگاه آزاد بندرعباس گفت: امروز آسیب ها و گاهی ضربه های روحی که در نتیجه رفتارهای قهرآمیز و کارشناسی نشده عده ای از تصمیم گیرندگان کشور به وجود آمده است را را به صورت عقده گشایی در فضای مجازی توسط جوانان اسیب دیده شاهد هستیم. حتی ایجاد تصورات وحشتناک و ایجاد دیدگاه های غیر واقعی علیه اقدامات صورت گرفته و مجریان جامعه در فضای مجازی جو را مسموم و پرتنش تر می کند.

محمدعلی پیوندی با بیان این که متاسفانه فضای مجازی که امروز شاهد آن هستیم حاکی از مدیریت نادرست بر روی این فضا است، ادامه داد: منظور از عدم مدیریت صحیح آن دسته از کانال ها و سایت های داخلی است که که متاسفانه نظارت درستی بر محتوای آن ها صورت نگرفته است. اگر مدیریت حداقلی در این فضا وجود داشت نباید شاهد انتشار برخی از کلیپ ها و مطالب زننده در سایت های داخلی باشیم که بیشتر آن ها اقتباس از سایت ها و کلیپ های خارجی است که در تضاد کامل با ارزش ها و باورهای ملی و مذهبی مااست.

وی افزود: اگر نظارت کافی بر این فصا وجود داشت، نباید شاهد استفاده ابزاری از بانوان صرفا جهت جذب خریدار و فروش محصولات و اجناس باشیم. حتی نباید شاهد کلاهبرداری های اینترنتی باشیم. بازار داغ شایعات و توهین آشکار و راحت به احزاب یا گروه هایی سیاسی و مذهبی نشان دهنده عدم وجود مدیریت بر این فضا می باشد.

این دانشجو با طرح این سوال که "آیا با وجود چنین مشکلاتی نیاز جدی به وجود شبکه ملی اطلاعات از طرف نهادهای مربوطه احساس نمی شود؟" تصریح کرد: در سال۱۳۹۸ حدود ۱۹ هزار میلیارد تومان از بودجه کشور صرف این کار شده است اما چرا نتیجه ای مطلوب حاصل نشده است؟ اگر مسئولین واقعا قصد دارند به طور صحیح و کاربردی این موضوع را کنترل کنند باید همچون بسیاری از کشورهای پیشرفته موضوع را به نهادهای امنیتی، انتظامی و نظامی واگذار تا هرگونه تحرک و تهدید علیه تمامیت کشور و امنیت آن را در نطفه خفه کنند.

پیوندی با بیان این که در کنار تهدیدات مطرح شده، فرصت هایی نیز در این فضا فراهم شده است، بیان کرد:  از جمله این فرصت ها می توان به جریان سازی بیش از پیش جریانات سیاسی جهت تسریع در تحقق تحول نوین اسلام، برگزاری چنین برنامه هایی به صورت برخط، آموزش مجازی، انجام امور بانکی در کنترین زمان با کمترین هزینه بدون حضور فیزیکی در بانک، اطلاع سریع از اخبار و اطلاعات، دید و بازدید اینترنتی از راه دور، تجارت برخط و خرید و فروش غیر حضوری اجناس، قدرت نمایی کشور ها در قسمت سایبر و جنگ رسانه ای اشاره کرد.

وی در پایان گفت: طبق آمار و ارقام در حدود سه سال گذشته درصد مخاطبانی که اخبار را از طریق صدا و سیما دنبال می کنند ۷.۵۷ درصد به ۱.۴۲ درصد کاهش یافته است و امروز مردم بیشتر اخبار را  از طریق فضای مجازی دنبال می کنند.

همچنین دانشجوی دانشگاه پیام نور قشم عنوان کرد: اگر استان هرمزگان رتبه اول در استفاده از فضای مجازی را دارد، دلیل آن واضح است، ٦٠ درصد از جوانان فارغ التحصیل ما بیکارند و تنها ١٥درصد از جوانان فارغ التحصیل استان در صنایع غرب استان مشغول به کار هستند.  همچنین عدم وجود تفریحات سالم از سایر دلایل قرار گرفتن استان هرمزگان در رتبه اول استفاده از فضای مجازی است.

محمدرضا احمدزاده بیا بیان این که نگوییم علت تمام آسیب های نامبرده شده، فضای مجازی است، بگوییم به دلیل عدم ایجاد تفریحات سالم و عدم وجود آموزش های صحیح سبب روی اوردن جوانان به سمت فضای مجازی شده است، ادامه داد: دیدن سبک زندگی لاکچری در نهایت سبب افسردگی و بی انگیزگی می شود.

وی افزود: آموزش باید از سال های ابتدایی ورود فرزندان به مدارس اغاز شود. نگاه قهرآمیز ، همچون جمع کردن ماهواره ها، اقدام نادرستی است. نه تنها مشکلی حل نمی کند بلکه مشکلات را بیشتر میکند. تنها با آموزش در مدرسه و دانشگاه نمی توان شرایط را تغییر داد و تمام نهادها باید در این مسیر حرکت کنند تا به نتایج خوبی دست یابیم.

وی در پایان گفت: دولت اگر وارد این حوزه شود نگاهی سیاسی خواهد داشت. اعمال کردن یک سلیقه به تمام تفکرات و عقاید نتایج ناخوشایندی به همراه خواهد داشت. بالارفتن اعتراضات، برای جوانان چندگانگی به همراه خواهد داشت.

در پایان دانشجوی دانشگاه علمی کاربردی گفت: به عقیده من برخی از آسیب های مطرح شده در این جلسه اصلا ربطی به فضای مجازی ندارد.

جهانگیرسایانی بیان کرد: ما شاهد سکولاریزاسیونی هستیم که وجود دولتهای اقتدارگرا سبب آن شده است.

وی ادامه داد: معتقد هستم مطالب مطرح شده در خصوص صیانت از فضای مجازی و ایجاد شبکه ملی اطلاعات نوعی ایزوله کردن و کشیدن دیوار دور خودمان است و در پایان به هیچ نتیجه ای نخواهیم رسید.

سایانی عنوان کرد: گردش آزاد اطلاعات سبب شده زشتی، پلیدی و نازیبایی هایی که در جامعه وجود داشته بازتاب پیدا کند. یعنی از فضای مجازی و شبکه های مجازی به عنوان یک رسانه استفاده شده است.

وی درپایان گفت: در خصوص آموزش استفاده از این فضا که در توضیحات سایر حضار مطرح شد ، هرآنچه که وجود دارد نتیجه ایدئولوژی است که دولت می خواهد در پس هر موضوعی حضور داشته باشد. این سبک از آموزش نمی تواند بیطرفانه و خالی از سوءگیری ها باشد. پس در نتیجه نباید انتظار رود آموزش هایی که در قالب مراکز دانشگاهی و غیر دانشگاهی مطرح می شود همواره آموزش مفیدی باشد و سبب تغییراتی در جامعه شود.

لازم به ذکر است این کرسی آزاد اندیشی با همت سازمان دانشجویان جهاد دانشگاهی هرمزگان با تعداد محدود بصورت حضوری برگزار شد و سایر مخاطبان از طریق سامانه مجازی رویتاب شاهد این برنامه بودند. مرکز ملی گفتگو، مناظره و آزاداندیشی سازمان دانشجویان در راستای اجرای منویات مقام معظم رهبری در خصوص جلوگیری از ابتلای محیط‌های دانشگاهی به سطحی‌نگری سعی دارد  با توسعه کرسی‌های آزاداندیشی در دانشگاه‌ها، زمینه‌ای جهت رویارویی دانشجویان، اساتید و دانشگاهیان جهت ارائه افکار و نظرات و در نتیجه توسعه و تکامل دانش بومی و جهانی و شناخت فردی و جمعی فراهم آورد.