یُؤْلِمُنى ما یُؤْلِمُهُمْ

مى آزارد مرا هرچه ایشان را بیازارد

جلسه صد و چهارم

دفتر سی و سوم: آزار نیکان – قسمت یازدهم– شنبه 1400/10/04 – 20 جمادی الاول

 در صد و چهارمین  جلسه از درسگفتار پرده پوشانی، پرده انداز، دکتر پایداری، قسمت یازدهم از سی و سومین دفتر با عنوان آزار نیکان پیرامون عبارت یُؤْلِمُنى ما یُؤْلِمُهُمْ آغاز نمودند و به شرح و تفسیر پرداخت که اهمّ روایات طرح شده در این جلسه به ترتیب زیر می باشد:

امام صادق عليه السّلام فرمود: اگر مى‏خواهيد از ياران و برادران من باشيد بايد اطمينان داشته باشيد كه گروهى نسبت به شما دشمنى خواهند كرد، اگر چنين نباشيد از ياران من نخواهيد بود.

فرمود: حواريون از اذيت و آزار مردم نسبت به خودشان به عيسى بن مريم عليه السّلام شكايت كردند، عيسى فرمود: مؤمنان همواره مورد خشم مردم هستند و آنها را آزار و اذيت مى‏كنند.

(مشكاة الأنوار / ترجمه عطاردى ؛ ص266)

نقل مى‏كنند كه خداوند به حضرت داود (ع) وحى كرد: اى داود! خود برحذر باش و اصحابت را نيز از خواسته‏هاى نفسانى بر حذر كن! زيرا دلها وابسته به خواسته‏هاى دنيايى است، و خردهاى چنين افرادى از ما غافلند.

حضرت عيسى فرمود: خوشا به حال كسى كه شهوت حاضر را به خاطر وعده غايبى كه هنوز نديده است ترك كند! پيامبر گرامى (ص) فرمود: «آزار خود را از خويشتن بازدار و از هواى نفس در معصيت خدا پيروى مكن، زيرا روز قيامت، تو خود با خويشتن دشمن خواهى بود، و بعضى از شما بعض ديگر را لعنت مى‏كند، جز اينكه خداوند ببخشد و گناهان را بپوشاند.»  و نيز رسول خدا (ص) براى گروهى كه از ميدان جهاد بازگشته بودند، فرمود:

«آفرين بر شما كه از جهاد كوچك به جهاد بزرگ باز گشتيد! عرض كردند: يا رسول الله! جهاد بزرگ چيست؟ فرمود: جهاد با نفس.»  و فرمود: مجاهد آن كسى است كه در راه خدا با نفس خود جهاد كند.  يكى از بزرگان مى‏گفت: اى نفس، نه در دنيا با شاهزادگان، در ناز و نعمت شريك بودى و نه در راه آخرت با عابدان به تلاش پرداختى.

(مجموعه ورام، آداب و اخلاق در اسلام / ترجمه تنبيه الخواطر ؛ ص190)

حسن مى‏گويد: حيوان چموش از نفس تو كمتر نيازمند به لجام محكم و استوارى است! مجاهده با نفس به چهار چيز است: از خوراك به مقدار قوت، از خواب، به چشم برهم نهادن، و از سخن به مقدار نياز، و آزار نرساندن به هيچ كس! بنا بر اين، كم خوردن باعث سركوبى شهوات، و كم خوابى باعث‏ تقويت اراده، و كم حرفى باعث سلامتى از آفات، و خوددارى از آزار ديگران باعث رسيدن به هدفهاست.

(مجموعه ورام، آداب و اخلاق در اسلام / ترجمه تنبيه الخواطر ؛ ص190)

باز هم موسى عرض كرد: خداوندا، پاداش كسى كه به مردم اذيت و آزار نكند چيست؟ خداوند فرمود: در روز قيامت آتش جهنم به وى مى‏گويد: من نمى‏توانم تو را بسوزانم.

باز هم موسى عرض كرد: خداوندا، پاداش كسى كه آزار و اذيت مردم را تحمل كند و فحش و اهانت آنها را به خاطر تو قبول كند چيست؟ خداوند فرمود: من او را از همه ترسها و وحشتهاى روز قيامت حفظ مى‏كنم و به وى يارى مى‏نمايم.

) الجواهر السنية في الأحاديث القدسية (كليات حديث قدسى) ؛ ص113(

 [پنجم: عاقّ والدين‏]

پنجم از جمله كبائر، عقوق والدين است. و «عقوق»، در اصل لغت، به معنى قطع كردن و شكافتن چيزى است. و عقوق والدين، آزار كردن ايشان و سخن نشنيدن و رعايت ننمودن حقوق ايشان است.

و از جمله تأكيدات عظيمه كه در باب رعايت حقّ پدر و مادر وارد شده، كلام الهى است كه فرموده: «وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْناً عَلى‏ وَهْنٍ وَ فِصالُهُ فِي عامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ لِي وَ لِوالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصِيرُ* وَ إِنْ جاهَداكَ عَلى‏ أَنْ تُشْرِكَ بِي ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما وَ صاحِبْهُما فِي الدُّنْيا مَعْرُوفاً»؛ و ترجمه‏اش آن است كه: وصيّت نموديم آدمى را در بابِ پدر و مادر كه بارِ او را كشيده، با سستى‏اى كه بر سرِ يكديگر آمده و بعد از دو سال، او را از شير گرفته، به آن كه: شكر كن مرا و پدر و مادرت را كه بازگشت تو و همه خلايق، به سوى من است. و اگر با تو جنگ كنند و گويند كه قرار دهى از براى من شريكى كه چون وجود ندارد، تو علم به آن ندارى، پس ايشان را در امر شرك، اطاعت مكن و در دنيا با ايشان، از روى نيكى و خوبى سلوك كن.

و در اين كلام، از دو جهت، بزرگى پدر و مادر، و لزوم احسان به ايشان، از دو وجه ظاهر مى‏شود: يكى آن كه خداى تعالى، شكر ايشان را تالى و قرين شكر نعمت‏هاى بى‏منتهاى خود ساخته و در باب امر و مبالغه، مرتبه‏اى بالاتر از اين نيست.

[وجه‏] ديگر آن كه با وجود آن كه كافر باشند و فرزند را تكليف به كفر و شرك نمايند، به حُسن مصاحبت و كمال مدارات به ايشان، امر فرموده.

و حضرت امام جعفر صادق عليه السلام در حديث عبد العظيم بن عبد اللَّه الحسنى، استدلال فرموده بر آن كه: عقوق والدين، از جمله كبائر است، به [سبب‏] آن كه خداى تعالى، عاق را جبّار و شقى ناميده، در آن جا كه در حكايت كلام عيسى عليه السلام مى‏فرمايد كه: «وَ بَرًّا بِوالِدَتِي وَ لَمْ يَجْعَلْنِي جَبَّاراً شَقِيًّا»؛ يعنى: مرا صاحب احسان به مادر خود گردانيده و جبّار و شقى، نگردانيده‏اى. و محمّد بن يعقوب كلينى رحمه الله از ابى ولّاد حنّاط روايت كرده كه گفت: سؤال كردم از حضرت امام جعفر صادق عليه السلام از تفسير كلام الهى كه فرموده: «وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً» كه اين احسان، كدام است؟ حضرت فرمود كه: احسان، حُسن سلوك با ايشان است و آن كه نوعى نكنى كه ايشان را ضرور شود كه از تو، چيزى از مايحتاج خود بطلبند، هر چند صاحب چيز باشند. خداى تعالى مى‏فرمايد كه: «لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ»؛ يعنى: به احسان و نيكى نمى‏رسيد تا وقتى كه صرف كنيد از آنچه دوست مى‏داريد.

بعد از آن، حضرت فرمود كه: و امّا قول الهى كه فرموده: «يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما»؛معنى‏اش آن است كه: اگر تو را دل‏تنگ و دلگير سازند، اف به ايشان نگويى، و اگر تو را بزنند، منع و زجر نكنى و بگويى كه «غفر اللَّه لكما!»؛ يعنى: «خدا، شما را بيامرزد!»، كه بعد از زدن، گفتن اين سخن، قول كريمى‏ است كه خداى تعالى فرموده كه: «وَ قُلْ لَهُما قَوْلًا كَرِيماً» و در [باره‏] قول الهى كه: «وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ»فرمود كه: مى‏بايد چشم خود را پُر نسازى از نگاه به ايشان، مگر از روى مرحمت و نرمى؛ يعنى به ايشان، خيره نگاه نكنى و آواز خود را بالاى آوازِ ايشان، و دست خود را بالاى دستِ ايشان، بلند نكنى و پيش روى ايشان، راه نروى. و از زكريا بن آدم‏ روايت كرده كه گفت: من، نصرانى بودم و مسلمان شدم و حج كردم. پس به خدمت حضرت امام جعفر صادق عليه السلام رسيدم و گفتم كه: من از جمله نصارا بودم و مسلمان شده‏ام.

فرمود كه: در اسلام، چه چيز ديده‏اى؟ گفتم: كلام الهى را كه مى‏فرمايد: «ما كُنْتَ تَدْرِي مَا الْكِتابُ وَ لَا الْإِيمانُ وَ لكِنْ جَعَلْناهُ نُوراً نَهْدِي بِهِ مَنْ نَشاءُ»؛ يعنى: تو نمى‏دانستى كه كتاب، چه چيز است و ايمان، كدام است؛ ليكن گردانيده‏ايم ما ايمان را نورى كه راه‏نمايى مى‏كنيم به آن نور، هر كس را مى‏خواهيم.

پس فرمود كه: خداى تعالى، تو را هدايت كرده. بعد از آن، سه مرتبه دعا كرد كه: «اللّهمَّ اهْدِهِ!»؛ يعنى: خداوندا! او را راه بنما. بعد از آن فرمود: هر چه خواهى، بپرس، اى فرزند! گفتم:

مادر و پدر من، بر دين نصارا باقى‏اند و همچنين، اهل خانه من نصرانى‏اند و مادر من، چشم ندارد.

پس من با ايشان باشم و در ظرفِ ايشان چيزى بخورم؟ حضرت فرمود كه: ايشان، گوشتِ خوك مى‏خورند؟ گفتم: نمى‏خورند و دست به گوشت خوك نمى‏گذارند. فرمود كه: باكى نيست. پس ملاحظه حال مادرت را بكن و با او نيكويى بكن [تا] وقتى كه بميرد، و خود، متكفّل كار او بشو و كار او را به ديگرى [وا] مگذار و به كسى مگو كه پيش من آمده بوده‏اى تا وقتى كه در مِنا مرا ببينى، إن شاء اللَّه!

پس من در مِنا به خدمت آن حضرت آمدم. ديدم كه مردم بر دور او جمع شده‏اند و مثل اطفال كه از معلّم خود سؤال كنند، هر كس از او مسئله‏اى مى‏پرسد. و بعد از آن كه به كوفه آمدم، با مادر خود مهربانى مى‏كردم و چيزى به خوردِ او مى‏دادم و شپشِ سر و رخت او را پاك مى‏كردم و خدمت او به جاى مى‏آوردم. مادر [م‏] به من گفت: اى پسر! در وقتى كه دين داشتى و با من در دين شريك‏ بودى، اين نوع سلوك با من نمى‏كردى. چون شد كه تا مسلمان شدى و به سفر رفتى، سلوك خود را تغيير دادى؟ گفتم: شخصى از اولاد پيغمبر صلى الله عليه و آله مرا فرموده كه به اين روش، سلوك كنم. فرمود:

اين شخص، پيغمبر است؟ گفتم: نه؛ بلكه فرزند پيغمبر است. گفت: اى پسر! اين شخص، پيغمبر خواهد بود؛ زيرا كه آنچه فرموده، وصيّت پيغمبران است. گفتم: بعد از پيغمبر ما صلى الله عليه و آله پيغمبرى ديگر نمى‏باشد؛ امّا او فرزند پيغمبر است. گفت: اى پسر! دين تو بهترينِ دين‏هاست. آن را تعليمِ من كن.

من، طريقه اسلام، تعليم او كردم. پس او مسلمان شد و نماز به يادِ او دادم. نماز ظهر و عصر، و نماز شام و خفتن به جا آورد و در آن شب، او را آزارى عارض شد. مرا طلبيد و گفت: آنچه تعليمِ من كردى، بار ديگر بگو. مرتبه ديگر گفتم. به اسلام، اقرار نمود و در آن شب بمُرد. پس روز شد.

مسلمانان، او را غسل دادند و من، نماز بر او كردم و او را خود، در قبر گذاشتم.

) منهج اليقين (شرح نامه امام صادق عليه السلام به شيعيان) ؛ ص118(

على (ع) فرمود: چون خرد كامل شود سخن كوتاه گردد و از آنچه در عمر افزايد آزار نكردن و احترام سالمندانست، و صله رحم و دورى از بريدن درختان تر مگر در حال ضرورت‏ و كامل وضوء گرفتن و حفظ تندرستى، پايان سخن محقق طوسى در آن رساله‏ ) آداب و سنن (ترجمه جلد 73 بحار الأنوار) ؛ ص202)

الحازم من كفّ اذاه.

دورانديش و عاقبت بين كسى است كه باز دارد اذيّت خود را يعنى اذيّت و آزار كسى نكند.

(شرح آقا جمال خوانسارى بر غرر الحكم و درر الكلم ؛ ج‏1 ؛ ص331)

دولة اللّئام مذلة الكرام.

دولت لئيمان يعنى مردم پست مرتبه خوارى كريمان است. يعنى مردم گرامى‏ بلند مرتبه، زيرا كه لئيمان كه دولت يابند تربيت أمثال خود از لئيمان كنند و بأحوال كريمان كه از أبناى جنس ايشان نيستند نپردازند بلكه درصدد ايذا و آزار ايشان باشند. (شرح آقا جمال خوانسارى بر غرر الحكم و درر الكلم ؛ ج‏4 ؛ ص10)

فقد اللّئام راحة الانام.

ناياب شدن لئيمان آسايش خلايق است، ظاهر اينست كه مراد به «لئيمان» در اينجا مردم دنى پست مرتبه است كه ايذا و آزار مردم كنند. (شرح آقا جمال خوانسارى بر غرر الحكم و درر الكلم ؛ ج‏4 ؛ ص431)

قطب راوندى در كتاب لبّ اللباب از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله روايت مى‏كند كه فرمود: «چهار گناه پيش از آخرت در دنيا كيفر داده مى‏شود؛ ترك نماز، آزار به پدر و مادر، سوگند دروغ و غيبت.»

) منابع فقه شيعه (ترجمه جامع أحاديث الشيعة) ؛ ج‏24 ؛ ص717(

گواهى دهيم كه براستى آن بزرگوار رسالت خويش را رساند و امانت را پرداخت و خيرخواهى كرد، و براى امت (مسلمان) مجاهده كرد، و در راه تو آزار ديد و (تا جايى كه توانست) كوشش كرد، و در راه تو جهاد و مبارزه كرد، و تا هنگامى كه مرگش فرارسيد تو را پرستش نمود درود خدا بر او و خاندان پاكش باد.

) الصحيفة العلوية و التحفة المرتضوية / ترجمه رسولى ؛ ترجمةالنص ؛ ص98(

و اى كه بر ما احاطه دارى، و آزار را از ما دور سازى، و اى كه كشورش پهناور و عدالتش نسبت به نيكوكار و گنهكار برابر است.  ) الصحيفة العلوية و التحفة المرتضوية / ترجمه رسولى ؛ ترجمةالنص ؛ ص180(

 ستايش خدائى را كه او مايه اميد ما است در وقتى كه ما به اعمال خود بد گمان شويم، ستايش خدائى را كه از وى عافيت و تندرستى مسألت كنم و او تندرستيم بخشد گر چه بكارهائى دست زده باشم كه موجب آزار من باشد،

) الصحيفة العلوية و التحفة المرتضوية / ترجمه رسولى ؛ ترجمةالنص ؛ ص426(