به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست مطالعاتی «خوانش فرهنگی، اجتماعی عاشورا و اربعین برای زیست جهان امروز» امروز، ۲۹ شهریورماه با حضور محمدهادی همایون، استاد دانشگاه امام صادق(ع) و عباسعلی رهبر، استاد دانشگاه علامه طباطبایی(ره) به همت دفتر مطالعات فرهنگی جهاددانشگاهی برگزار شد.

در ابتدای این نشست، عباسعلی رهبر، استاد دانشگاه علامه طباطبایی(ره) طی سخنانی اظهار کرد: اساس تحول بر اصلاح استوار است و این اصلاح از زندگی زمینی مردم آغاز می‌شود که دین‌داری و دین‌مداری جزئی از آن است. امام حسین(ع) زمانی که در راستای این تحول حرکت کردند، بحث بسیار مهم خود یعنی اصلاح جامعه را برای همگان به منصه ظهور رساندند.

رهبر بیان کرد: مهم اصل تغییر و حرکت است که امام(ع) این امکان تحول را در حوزه دانش اربعینی برای ما ایجاد کردند. اربعین موزه‌ای از حوادث تاریخی و قدم‌گاه ریختن اشک نیست، بلکه اربعین ‌مبتنی بر نظامی از دانش است. حقیقت علوم انسانی که خود را در دانشگاه اسلامی نشان می‌دهد، دانشی به نام تغییر و تحول ایجاد می‌کند. لذا امام(ع) ‌با این فضا اربعین و عاشورا را برای ما ترسیم می‌کند.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی(ره) گفت: اگر قرار است تحولی در جامعه ایجاد شود، روش این ‌است که مانند امام حسین(ع) با اطمینان قلبی، اتمام حجت با جامعه و نصیحت و خیرخواهی وارد این راه شویم. خیرخواهی کوزه‌ای است که آب در آن می‌تراود و نفس آن برای انسان حرکت و خیر و امکان به بن‌بست نرسیدن ایجاد می‌کند. اصل و اساس حرکت امام(ع) این است که ما را از جهالت و ضلالت برهاند؛ چراکه جهالت منشأ حرکاتی می‌شود که انسان را به گمراهی می‌رساند.

جزم علمی و عزم عملی

وی تصریح کرد: جزم علمی و عزم عملی دیگر روش امام(ع) برای آگاهی جامعه ‌بود. متأسفانه امروز بدون اینکه دانش لازم را برای عزم داشته باشیم، به سراغ برخی امور می‌رویم که حرکت در این مسیر اشتباه است. درس امام(ع) ابتدا دانش‌افزایی و معرفت‌افزایی است، یعنی معرفتی که جزم علمی تولید می‌کند. البته عالم خود باید در ابتدا عامل توجیه‌مند صادق باشد. لذا اگر‌ بخواهیم اربعین را در سازه‌های ذهنی و عملی خود مشاهده کنیم، به نظر می‌رسد باید به چهار عامل مهم تخلق، تدین، تعقل و تعلق توجه کنیم.

رهبر بیان کرد: مهمترین مسئله در موضوع احیای اربعینی تخلق و اخلاق‌مداری است که اوج آن در شب عاشورا خود را نشان داد. امام(ع) در شب عاشورا در اوج اخلاق‌مداری به یاران خود فرمودند که می‌توانید امشب از تاریکی استفاده کرده و به هر کجا که می‌خواهید، بروید. هسته مرکزی اربعین عقلانیت سیاسی امام(ع) است و یاران ایشان با این‌ عقلانیت حماسه جاوید را ایجاد کردند. تعلق و گرایش نیز خود را در عاشورا و اربعین نشان می‌دهد. رفتار حضرت زینب(س) و خانواده امام(ع) نسبت به جامعه این را نشان می‌دهد. اگر جامعه بخواهد اثرپذیری را از اربعین داشته باشد، باید در این موضوعات رشد کند.

وجود دو گروه اهل شقاق و نفاق

استاد دانشگاه علامه طباطبایی(ره) افزود: البته موانعی نیز بر سر راه این تحول وجود دارد که مهمترین مانع شاید وجود دو گروه اهل شقاق و نفاق باشد. نفاق و شقاق منشأ بسیاری از ظلم‌های مختلف در عالم است. درحقیقت دو لبه قیچی شقاق و نفاق فضای زر و زور و تزویر را در جامعه ایجاد کرده و مانع از رشد آن می‌شود. کارگزاری که اعتقادی به جامعه دینی و دین‌داری ندارد، نمی‌تواند منشأ اثر باشد و عدم حساسیت به ظلم نیز جامعه را به سمت گمراهی می‌کشاند.

وی بیان کرد: لذا اربعین باید به مثابه یک ارزش سیاسی تلقی شود نه نوعی ارزش سیاست‌زده دینی. بنابراین، در فضای همین ارزش سیاسی است که فرهنگ، علم، دانش و ارزش‌های سیاسی خود را نشان می‌دهند. نگاه اربعینی، نگاه فرهنگی است. این نگاه خود را در جبهه‌های حق علیه باطل و هشت سال دفاع مقدس نشان داد. این ‌فرهنگ نیاز به متخصص و علم ‌روز دارد. در این فضا نیازی به پمپاژ فرهنگی نیست، به شرط آنکه دیدگاه فرهنگی و نگاه علم روز به اربعین داشته باشیم. اربعین چنانچه قرار است به مثابه نوعی ارزش سیاسی دینی باشد، نیاز به بازسازی و واکاوی فرهنگی دارد.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی(ره) گفت: ولایت‌شناسی، دشمن‌شناسی و موقعیت‌شناسی موضوعات بسیار مهمی است که باید مورد اهمیت جامعه اسلامی قرار گیرد که البته می‌توان با نگاه اربعینی به این نوع نگاه دست پیدا کرد.

در ادامه این نشست، محمدهادی همایون، استاد دانشگاه امام صادق(ع) نیز در سخنانی بیان کرد: ما تا آستانه روز قیامت با اربعین مواجه هستیم. پدیده‌ای به اسم اربعین وجود دارد که ۴۰ روز مانده به قیامت نیز رخ می‌دهد. زمانی که تاریخ تمدن از سوی تاریخ‌نگاران تمدن غربی نگاشته شد، آن‌ها به گونه‌ای این تاریخ را رقم زدند که بتوانند از آن برای آمال خود بهره‌گیری کنند.

عاشورا؛ محور تاریخ تمدن

وی افزود: ما اگر بخواهیم تاریخ تمدن را واقعی بنویسیم، محور این تاریخ تمدن، عاشوراست. به این معنا که هر چیزی که پیش از عاشورا شکل گرفته، مقدمه عاشورا بوده و هر چیزی که پس از عاشورا به وقوع پیوسته باشد، از جمله مقوله ظهور با محوریت عاشورا جلوه‌گر خواهد شد. موتور پیش‌برنده این جریان در تاریخ نیز اربعین است. مردم در اربعین پشت سر امام(ع) به سمت خدا حرکت می‌کنند. بزرگترین تجلی تاریخی تا پیش از ظهور، عاشورا بوده که تا قیامت نیز ادامه خواهد داشت.

همایون با بیان اینکه شکل‌گیری تمدن غرب مراحلی داشته است، افزود: آغاز این ماجرا از سال ۱۴۵۳ یعنی زمان فتح قسطنطنیه بوده است. عنصر بعدی برای شکل‌گیری این تمدن، دین بوده است. هیچ تمدنی بدون اینکه تعریف ویژه‌ای از دین داشته باشد، نمی‌تواند پایدار باشد که غربیان نیز برای این منظور پروتستانتیسم را راه‌اندازی کردند.

وی تصریح کرد: عنصر بعدی برای ایجاد این تمدن، جغرافیاست که غربیان برای دستیابی به جغرافیای مد نظر خود در سال ۱۴۹۲ آمریکا را اشغال کردند. مهمترین عنصر شکل‌گیری تمدن غربی رسانه بود که به همین منظور دستگاه چاپ در سال ۱۴۵۵ ایجاد شد که بسیار مهم بود و از این طریق رسانه در کنار جریان تمدن‌سازی قرار گرفت. این فلسفه تا رسانه‌های امروزی نیز ادامه پیدا کرده است. رسانه‌ها امروز در حال فرهنگ‌سازی برای جوامع هستند و در واقع رسانه‌ها فرهنگ‌سازهای جامعه مدرن هستند.

رسانه انقلاب اسلامی

استاد دانشگاه امام صادق(ع) ادامه داد: امروز مقوله تحول در نظام علمی کشور در حال ایجاد شدن است. جریان دینی ما نیز بسیار قبل‌تر از این مسئله روشن شده است. جریان شیعی ولایتمدار همان جریان دینی است که جامعه اسلامی ما آن را پذیرفته است. از لحاظ جغرافیایی نیز این پدیده و تمدن در جغرافیای ایران ایجاد شد اما در رابطه با موضوع رسانه، باید اذعان کرد که به شدت در امر رسانه انقلاب اسلامی کوتاهی کردیم. ما باید رسانه انقلاب اسلامی را اختراع کنیم. ما نباید فضای رسانه را بسته بدانیم؛ چراکه نیاز ما به رسانه از موشک نیز مهمتر است.

همایون اظهار کرد: ماجرای اربعین حسینی نشان داد که امروز به رسانه انقلاب اسلامی دست پیدا کرده‌ایم. اربعین به طرز بسیار عالی خود را به عنوان رسانه انقلاب اسلامی معرفی کرده و فرهنگ‌ساز جریان انقلاب است. اگر حرکت پیش‌برنده اربعین نبود، چیزی از کربلا و عاشورا باقی نمانده بود.

وی تصریح کرد: اربعین حسینی به عنوان پدیده محرک پیش‌برنده همان فرهنگ‌سازی است که ما برای جامعه خود به دنبال آن می‌گشتیم. امروز شاهد آن هستیم که تمدن غرب کاملا مرده و علائم حیاتی ندارد و تنها چیزی که آن را زنده نشان می‌دهد، رسانه‌ها هستند. ما باید بر روی اربعین‌ به عنوان رسانه ویژه انقلاب اسلامی سرمایه‌گذاری کنیم. اربعین باید به عنوان سبک زندگی وارد زندگی ما شود. در این زمینه نیازمند سیاست‌گذاری جامع برای ‌تبدیل شدن اربعین به عنوان رسانه عظیم جریان انقلاب اسلامی هستیم.

استاد دانشگاه امام صادق(ع) ادامه داد: بر مبنای ارتباطی که بین امر ظاهر و باطن وجود دارد، می‌توان امر الهی را با مناسبات زمینی تجمیع کرد. هیچ شکی نیست که اربعین امر الهی و برنامه خداوند است. حقیقت عاشورا دو مسئله دارد. ‌حقیقت عاشورا آشکار شدن حقیقت امام(ع) بود. تمامی پیامبران بخشی از حقیقت امام‌ را روشن کردند. عاشورا تجلی حقیقت امام(ع) در یاران باوفای ایشان بود. در جریان ظهور حقیقت امام(ع) دوباره آشکار می‌شود. حقیقت امام(ع) در جریان قیامت برای تمامی اهل زمین آشکار خواهد شد و آشکار شدن امام نیز صرفاً فیزیکی نیست بلکه در تمامی تعاملات اجتماعی و مناسبات مختلف آشکار می‌شود.

اربعین؛ همراهی انسان‌ها با حقیقت

همایون بیان کرد: اربعین برنامه الهی ‌است و خداوند این امر را برای همراهی انسان‌ها با حقیقت ایجاد کرده است. با توجه به تفکر غرب، عقل با عشق و ایمان منافات دارد اما عقل دینی ما کاملاً با عشق همراهی دارد. فردی که ذیل حقیقت امام(ع) حتی بدون آگاهی درست حرکت می‌کند نیز در زمره عاشقان حقیقت قرار دارد. مسئله مهم این ‌است که تمامی افراد به شناخت حقیقت امام(ع) دست پیدا کرده و آگاهانه ذیل این حقیقت حرکت کنند. البته این ‌مسئله نیازمند سیاستگذاری و برنامه‌ریزی دقیق است. حکومت امام زمان(عج) با همین حقیقت ایجاد می‌شود و زمینه‌ساز شناخت حقیقت امام(ع) برای همگان خواهد شد.

وی تصریح کرد: باید با آگاهی به سمت تمدن نوین اسلامی حرکت کنیم. ما باید به عقل متصل به امام(ع) دست پیدا کنیم تا بتوانیم پیش‌بینی دقیقی از میزان آگاهی و شناخت نسبت به حقیقت امام(ع) داشته باشیم. امروز اگر به صورت صحیح به اهداف خود برای اربعین دست پیدا نکنیم، به جایی نخواهیم رسید. اربعین روش‌شناسی ویژه خود را دارد و نمی‌توانیم روش‌های خود را بدان تحمیل کنیم. اگر با روش‌شناسی ویژه خود اربعین وارد آن شویم، می‌توانیم تا عمق آن رفته و به حقایق آن دست پبدا کنیم.

در ادامه، رهبر، استاد دانشگاه علامه طباطبایی(ره) نیز در سخنانی اظهار کرد: مهمتر از بحث اربعین، موضوع بعثت و غدیر بود اما پایدار نماند و جبر تاریخی، اجتماعی به جایی رسید که با نادیده گرفتن بعثت و غدیر، عاشورا و اربعین را ایجاد کرد. آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی در رابطه با بحث قرآن و احکام ‌فرمودند که آیات قرآن کریم و احکام کلان مانند معدنی هستند که باید استحصال شده و با قدرت فکر بشری ایجاد شوند. اربعین ‌معدن غنی است که باید تبدیل به فراورده‌هایی شود که امروز ما را تغییر دهد. لذا احیای امر باید با ‌همین ‌استحصال و روزآمدی ایجاد شود.

رهبر ادامه داد: اساس اربعین این است که آیا ولایت منتظَر در اربعین تجلی پیدا خواهد کرد یا خیر؟ مهم اتصال شناخت امام حسین(ع) به شناخت امام ‌حاضر است. اساس زیارت ائمه(ع) مبتنی بر معرفت و شناخت صحیح آن‌هاست. معرفت‌شناسی امام عصر(عج) بر باور، صدق و توجیه شکل می‌گیرد. اصلی‌ترین مسئله در فضای اربعین و اتصال به آینده روشن این است که این مسئله واسط بین امام حسین(ع) و امام حاضر است. اربعین زمانی میوه می‌دهد که شناخت امام عصر(عج) در طول زندگی جاری شود. لوازم شناخت امام ‌عصر(عج) نیز ایمان، یقین، بصیرت، لسان صدق، اندیشه و علم است که انسان از طریق آن‌ها به نور حقیقت امام می‌رسد.

وی تصریح کرد: شناخت امام‌(ع) نیاز به دقت و نظر عقلی و عملی دارد. مبنای دعوت پیامبر(ص) بر اساس آیه ۱۰۸ سوره مبارکه یوسف(ع) مبتنی بر بصیرت است که قلب و عشق و عرفان نیز برخی از لوازم تولید بصیرت هستند. بدون بصیرت جامع هیچ اتفاقی برای انسان و تحول جامعه رخ نمی‌دهد. لذا بصیرت جامع که نافی عشق نیست، معیاری می‌شود تا دعوت پیامبر(ص) را به خوبی نشان دهد. امام ‌عصر(عج) نیز جامعه را با شمشیر اداره نمی‌کند، بلکه جامعه‌ای را با معیار عقلانیت، صداقت و محبت ایجاد می‌کند. اساس اصلی تبیین نیز تخلق، تدین، عقلانیت تعالی‌محور و تعلق است.