به گزارش ایکنا از لرستان، حجت‌الاسلام ضیایی‌نیا، محقق و استاد دانشگاه لرستان، امروز ۱۴ اسفندماه، ‏در اولین دوره طرح ملی مناظره اساتید و‌ نخبگان دانشگاهی‎ ‎‏«بیان» که با ‏موضوع بررسی دیدگاه منتقدین جسمانیة الحدوث بودن نفس با تأکید بر آیات و ‏روایات به همت جهاد دانشگاهی لرستان در سالن شهید رشوند دانشگاه ‏لرستان برگزار شد، اظهار کرد: یکی از مبانی ملاصدرا در علم‌النفس، مبنای «جسمانیه الحدوث و روحانیة البقاء» است که در این میان برخی معاصرین ملاصدرا مانند ملاشمسای گیلانی، ملامظفرحسین کاشانی و ملامحمد صادق اردستای با استناد به آیات و روایات این دیدگاه ملاصدرا را نپذیرفتند و آن را در تعارض با آیات و روایات می‌دیدند.

وی با اشاره به اینکه از جمله منتقدین ملاشمسای گیلانی است که شاگرد میرداماد و معاصر ملاصدرا بوده است، افزود: وی انتقادی به ملاصدرا وارد می‌کند که ظاهر روایات خلقت ارواح قبل‌الابدان با دیدگاه وی در «جسمانیة الحدوث و روحانیة البقاء بودن نفس» در تعارض است.

ضیایی‌نیا با بیان اینکه ضمن توجه به این نکته که ملاصدرا روایات خلقت ارواح قبل‌الابدان را در حد ضروریات مذهب شیعه می‌داند، در آثار ملاصدرا با دو پاسخ به این مسئله مواجه می‌شویم، تصریح کرد: پاسخ اول تفکیک مقام روح از مقام نفس است که طی آن ملاصدرا در مقام پاسخ به ملاشسمای گیلانی در خصوص «خلقت ارواح قبل از ابدان»، با تفکیک مقام «نفس» از مقام «روح»، قائل شده، منظور از این روایات این است که ارواح کملین قبل از بدن بوده‌اند نه ارواح بشری، اینجا روایات خلقت ارواح قبل از ابدان، مراد از ارواح، نفوس نیست، چون مقام روح غیر از مقام «نفس» است. هرکدام از افراد بشری نفسی دارد که حادث به حدوث بدن است، اما روح انسانی که در عالم امر است، سرّی از اسرار خدای متعال است.

این محقق دینی با اشاره به اشکالات این پاسخ، اضافه کرد: ملاصدرا پایبند به این پاسخ خود در جای دیگر نیست و بدون تفکیک مقام روح از نفس، خلقت ارواح قبل‌الابدان را به معنای «کینونت نفس قبل از بدن» می‌داند که در پاسخ دوم ملاصدرا به آن اشاره خواهد شد.

وی ادامه داد: ملاصدرا در پاسخ دوم می‌گوید ظاهر روایات خلقت ارواح قبل‌الابدان، تفکیک بین مقام روح و مقام نفس نیست، بلکه این روایات که تعبیر ملاصدرا در حد ضروری مذهب هستند، همه ارواح را تصریح می‌کنند نه فقط ارواح کملین، ایشان در مقام پاسخ به ملامظفرحسین کاشانی که می‌پرسد چگونه نفس که جسمانیه الحدوث و پایین‌تر از عقول و مجردات است، می‌تواند به مرتبه تجرد نائل شود؟ تبیینی از نفوس ارائه می‌دهد که با پاسخ وی به ملاشمسای گیلانی فرق دارد و در اینجا قائل به تفکیک مقام روح از نفس نمی‌شود.

ضیایی‌نیا تصریح کرد: ملاصدرا در پاسخ دوم به روایات خلقت ارواح قبل الابدان گفت که خلقت ارواح قبل از ابدان به معنای «کینونت نفس قبل از بدن» است. آخرین تبیینی که ملاصدرا از کینونت نفس قبل از بدن ارائه می‌دهد، این است که مقصود، وجود عقلی نفس در سلسله علل خود است.

وی با اشاره به اشکالات پاسخ دوم به صورت خلاصه، بیان کرد: بر فرض که اینجا دیدگاه ملاصدرا پذیرفته شود، ایشان در پاسخ ملاشمسای گیلانی در مورد «خلقت ارواح قبل الابدان»، چنین پاسخی را ارائه نداده و ایشان در پاسخ دوم بدون استثنا قائل به کینونت «نفس» قبل الابدان شد و مراد از ارواح قبل الابدان را به معنای کینونت نفوس بشری قبل از بدن دانست و هیچ قیدی مبنی بر اینکه مراد از ارواح قبل الابدان، فقط ارواح کملین است نیاورد، در حالی که در پاسخ ملاشمسا گیلانی چنین قیدی می‌آورد و تصریح می‌کند: «وهو غير حاصل الّا للانبياء و الكمّل من العرفاء!».

ضیایی ادامه داد: ملاصدرا در این پاسخ وجود نفس در مرتبه عقلی را به صورت اجمالی و بسیط و غیر متفرق می‌پذیرد و معتقد است که نفوس در عالم دنیا متکثر شده‌اند، درحالی که روایات خلقت ارواح قبل الابدان تصریح دارند که ارواح در همان عالم به صورت متکثر و متمایز از یکدیگر حضور داشته‌اند نه به صورت بسیط و جمعی. آنچه از روایات خلقت ارواح قبل الابدان به دست می‌آید، این است که نفوس تک تک افراد انسانی قبل از خلقت ابدان آن‌ها موجود بوده و در عالم ذر، حیات داشته و با یکدیگر تعاملاتی داشته‌اند، در آنجا برخی حقایق بر ارواح عرضه شده و برخی ارواح آن حقایق را پذیرفته و برخی انکار کرده‌اند. 

وی افزود: اما از نظر ملاصدرا وجود ارواح قبل الابدان به معنای وجود در مرتبه عقلی است که خصیصه آن جمعی بودن و بساطت و وحدت و عدم تفرقه است و روشن است که این نحوه از وجود با ظاهر آیه ذر و روایات خلقت ارواح قبل الابدان سازگار نیست و تبیین ملاصدرا از آیه ذر و روایات خلقت ارواح قبل الابدان، ناتمام به نظر می‌رسد و نتیجه این می‌شود که اعتقاد به ضروری مذهب بودن روایات خلقت ارواح قبل الابدان و همچنین آیه ذر با جسمانیة الحدوث بودن نفس سازگاری ندارد و این نظریه در آیات و روایات تأیید نمی‌شود.

https://iqna.ir/00HdXd