محمد ملک زاده، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به مفهوم مقاومت، بیان کرد: واژه مقاومت کاربردهای متعددی دارد؛ یک مفهوم رایج و مصطلح در کتب لغت برای مفهوم مقاومت، ایستادگی، پایداری و ثابت بودن است. این واژه در طیف متنوعی از مفاهیم به کار می‌رود همچون مسئله استقامت، دفاع، جنگیدن، صبر و تحمل که یکی از مفاهیم کلیدی است. تمام این واژگان با وجود اختلاف اندک و جزئی در مفهوم مقاومت، در بحث ایستادگی و پایداری نقطه مشترک دارند.

وی با اشاره به صدر اسلام و مسئله قیام امام حسین(ع) افزود: در روز عاشورا می‌بینیم که در سخت‌ترین شرایط صبر و پایداری حضرت بی‌بدیل است به طوری که حمید بن مسلم در روایتی می‌نویسد: «سوگند به خدا هرگز مرد گرفتاری مانند امام حسین(ع) را ندیدم که اینطور فرزندان، خاندان و یارانش کشته شده باشند و در عین حال دلاورتر، استوارتر و قوی‌تر از حضرت باشد.» این نشان می‌دهد که در اوج مقاومت، در اوج صبر و ایستادگی حضرت(ع) حضور داشتند؛ بنابراین مفهوم مقاومت در برابر استکبار، ظلم و سلطه به معنایی اعم از استقامت، ایستادگی و پایداری به کار می‌رود.

جهاد، با مفهوم مقاومت دارای وجوه مشترک است

ملک زاده با تعریف اصطلاح جهاد بیان کرد: فقها در تعریف جهاد، آن را به معنای تلاش و کوشش برای حفظ دین و شعائر اسلامی معرفی می‌کنند. این معنای جهاد که در حقیقت از جمله واژگان کلیدی در گفتمان مقاومت است، فقط مسئله نظامی در آن مطرح نیست، در این عنوان جهاد، بسیاری از اذهان به سمت مسئله جنگیدن و نظامی‌گری می‌رود در حالی که مسئله جهاد بخشی از مسئله نظامی‌گری بوده و به معنای اقدام همه جانبه اعم از اقدام نرم‌افزارانه یا سخت‌افزارانه در برابر دشمن است. این معنایی که از جهاد ارائه می‌کنیم با مفهوم مقاومت دارای وجوه مشترک است.

وی با بیان اینکه شرط جهاد این است که در مقابله با دشمن باشد، گفت: بحث مقاومتی هم که مطرح می‌کنیم در برابر استکبار است، این مقابله در حقیقت در میدان جنگ، مسلحانه است که نامش جهاد رزمی و گاهی در میدان سیاست است که نامش جهاد سیاسی است. این‌ها تعابیر مختلفی است که برای جهاد و دقیقا مشابه این را برای مقاومت به کار می‌بریم.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تبیین کرد: در گروه‌های مختلف از تعبیر مقاومت استفاده می‌کنند، اما منظور ما از مقاومت، مقاومت اسلامی است. یعنی به طور مثال گروهی تحت عنوان داعش که عملکرد آن‌ها بر خلاف صریح آیات قرآن است خود را در جبهه جهاد مقاومت معرفی می‌کنند. ما این را ذیل مقاومت اسلامی نمی‌دانیم و معتقدیم که مقاومت اسلامی، شرایطی دارد که قطعا باید دارا باشند. دقیقا عملکرد برخی گروه‌های جهادی برخلاف صریح آیات قرآن است.

پیشینه مقاومت در برابر استکبار

وی افزود: مقاومت از اصول اولیه رسالت تمامی انبیا و اولیای الهی است. وقتی ما پیشینه مقاومت را ملاحظه می‌کنیم معلوم می‌شود که اختصاصی هم به اسلام ندارد و انبیای الهی از ابتدا که خداوند به آن‌ها نبوت را اعطا کرده، دائما در بحث مقاومت و ایستادگی در برابر نظام ظالمانه‌ای که در هر عصری حاکم است، مقاومت داشته‌اند.

ملک زاده گفت: در مکتب تشیع، بحث مقاومت در برابر سلطه استکبار بسیار برجسته است. برخلاف مکاتب دیگری که مشاهده می‌شود، مکتب شیعه در طول تاریخ اسلام با بحث مقاومت رشد و استمرار پیدا کرده است.

وی به بیان چند مثال پرداخت و ادامه داد: در تاریخ معاصر بحث فتوای تاریخی میرزای شیرازی را داریم که در این فتوا، کاملا جوانب مقاومت در برابر سلطه انگلیس روشن است. در عصر ناصر الدین شاه، یکی از نمونه‌های مقاومت برجسته، فتوای میرزای شیرازی در برابر قرارداد استعماری انگلیس است که یکی از شرکت‌های وابسته به دولت انگلستان تلاش می‌کند تا قرارداد را بر ایران تحمیل کند. بعد از امضای این قرارداد، حدود ۲۰۰ هزار مستشار انگلیسی به همراه ۱۰۰هزار از مبلغان مسیحی وارد ایران می‌شوند. به دنبال ورود آن‌ها به ایران، مراکز فساد و بی‌بند و باری برپا می‌شود و انگلیسی‌ها به بهانه حفظ امنیت مستشاران خودشان، سلطه نظامی خودشان را در ایران تقویت می‌کنند. در این‌جاست که میرزای شیرازی که در سامرا هستند، با یک فتوای کوتاهی که منتشر می‌کنند، با تمام بساط سلطه فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و حتی نظامی انگلیس در ایران مقابله می‌کنند.

ملک زاده افزود: مثال دیگر، موضوع کاپیتولاسیون است که حضرت امام خمینی(ره) در چهارم آبان سال ۱۳۴۳، بعد از یکسال آزادی که در حصر و زندان بودند، در بیانیه و سخنرانی که ارائه کردند، اولین موضعی که در برابر رژیم گرفتند و با قدرت در بیانیه‌شان با آن مخالفت کرده و به عنوان سند بردگی از آن یاد کردند. نتیجه مخالفتشان هم این بود که ایشان را تبعید کردند و مسائل دیگری که به انقلاب اسلامی ختم می‌شود.

وی گفت: انقلاب اسلامی به معنای واقعی مقاومت در برابر سلطه آمریکا است. سلطه‌ای که از کودتای ۲۸ مرداد در ایران شروع می‌شود. آمریکا جای انگلیس را می‌گیرد و با توجه به اینکه انگلیس روبه ضعف نهاده شده بعد از جنگ جهانی دوم، سلطه آمریکا روز به روز قوی‌تر می‌شود. در نهایت می‌بینیم که وقتی انقلاب اسلامی پیروز میدان می‌شود، آمریکا دست از تلاش برای به قدرت رساندن حکوت دست‌نشانده خود تا لحظات آخر برنداشته ولی در نهایت مجبور به پذیرش شکست می‌شود. اکنون که بالغ بر ۴۶ سال از انقلاب می‌گذرد، روزی نیست که آمریکا به دنبال بازگشت به دوران قدرت خود نباشد و تلاش نکرده باشد اما دائما با شکست مواجه شده است.

مقاومت مفهومی چند بُعدی

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اقسام مقاومت، اظهار کرد: ما باید توجه داشته باشیم که مقاومت را تک بعدی نبینیم. اولین بخش مقاومت، بحث مقاومت سیاسی است. مقاومت سیاسی به معنای پایداری یک دولت در برابر سلطه قدرت‌های خارجی، تهدیدها، فشارهای خارجی و در حقیقت دفاع از استقلال ملی کشور است. اگر دولتی تحت نفوذ نباشد، مستقلانه عمل می‌کند ولی دولتی که تحت نفوذ و وابسته است، به جای اینکه منافع ملی را در نظر داشته باشد، به دنبال حفظ منافع دولتی است که به آن وابستگی دارد.

وی افزود: مقاومت سیاسی در این‌جا ایجاب می‌کند و شواهد متعددی نیز ذیل این نکته وجود دارد. همانگونه که در آیه ۱۴۱ سوره مبارکه نساء آمده است که بر نفی سلطه کفار دلالت می‌کند و می‌فرماید: «وَلَنْ یَجْعَلَ اللَّهُ لِلْکَافِرِینَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلًا؛ و خداوند هیچ گاه برای کافران نسبت به اهل ایمان راه تسلّط باز نخواهد نمود.» خداوند در این آیه صراحتا می‌فرماید که خداوند هیچ سلطه‌ای را از کفار و استکبار نمی‌پذیرد. طبیعی است یک بخش آن مقاومت سیاسی را تایید می‌کند.
مهم‌ترین افتخار ما این است که مستقل ترین دولتی هستیم بین نظام‌های سیاسی فعلی که در جهان اسلام هستند.

ملک زاده در بیان دومین قسم از مقاومت، بیان کرد: مقاومت اقتصادی دومین نکته مورد بحث است. دشمنان همواره تلاش می‌کنند، چنانکه از طریق سیاسی سلطه بر کشوری را اعمال کنند، از طریق اقتصادی و تحریم‌ها مقاومت آن‌ها را در هم بشکنند. رهبر معظم انقلاب یک تعبیری دارند تحت عنوان اقتصاد مقاومتی. اقتصاد مقاومتی دقیقاً در همین مسئله شکل می‌گیرد که ما باید اقتصادمان هم حالت مقاومتی داشته باشد. نه اینکه به معنای قطع ارتباط با کشورها باشد بلکه باید در برابر سلطه استکبار، اقتصادمان را قوی کنیم. سعی کنیم مسیرهایی را انتخاب کنیم که دست‌های سلطه را کوتاه کند.

وی مقاومت فرهنگی را مهم‌ترین نوع مقاومت دانست و ادامه داد: ما در بخش مقاومت سیاسی بسیار خوش درخشیدیم، در بخش مقاومت اقتصادی در میانه راه هستیم اما در بخش مقاومت فرهنگی خیلی راه داریم تا موفقیت‌های بیشتری کسب کنیم. آشکارا می‌بینیم که بیشترین هجمه دشمن از طریق فرهنگ است؛ بنابراین بسیار مهم است که در دنیای امروز، در حالی که فرهنگ لیبرالی در حال گسترش است، بتوانیم فرهنگ دینی، بومی و اسلامی خود را حفظ کنیم و ترویج دهیم.

ملک زاده بیان کرد: بخش آخر، مقاومت نظامی است که کاملا واضح است که مقاومت نظامی به آن دسته از مقاومت می‌گویند که در برابر تجاوز بیگانگان و استکبار به یک سرزمین است که در این زمینه ما تجربه ۸ سال دفاع مقدس را داریم. این مقاومت هم مستند به آیات بسیاری است؛ خداوند در آیه ۱۹۰ سوره بقره می‌فرماید: «وَقَاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ الَّذِینَ یُقَاتِلُونَکُمْ وَلَا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ؛ و در راه خدا با کسانی که با شما می ‌جنگند بجنگید ولی از اندازه درنگذرید زیرا خداوند تجاوزکاران را دوست نمی‌دارد.» خداوند با صراحت دستور می‌دهد، کسانی که قصد مبارزه با شما را دارند، با آن‌ها بجنگید البته یک نکته مهم وجود دارد و آن هم، تجاوز نکردن از حد است. یعنی جنگ نیز باید اخلاقی باشد.

این استاد حوزه و دانشگاه گفت: امروزه شاهد هستیم که رژیم صهیونیستی به بهانه دفاع از خود، در یکسال اخیر حدود ۴۲ هزار نفر را قتل عام کرده که اکثریت کودکان، زنان و مردم غیر نظامی بوده است. در حالی که خداوند دستور داده است که اگر می‌خواهید مبارزه کنید باید در نظام اخلاق و موازین شرع باشد.

وی افزود: خداوند در آیه دیگری می‌فرماید: «أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلَی نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ؛ به کسانی که [ستمکارانه] مورد جنگ و هجوم قرار می‌گیرند، چون به آنان ستم شده اذن جنگ داده شده، مسلماً خدا بر یاری دادن آنان تواناست» نکته دیگری که در این آیات وجود دارد، هدف از جهاد و مقاومت نظامی در اسلام، از بین بردن فتنه است. پس اگر فتنه انگیزی در میان نباشد، حق مبارزه با آن‌ها وجود ندارد. پس به خوبی دریافت می‌شود که مسلمانان به دنبال جنگ نیستند. اگر امروزه ما در حال مبارزه هستیم به این دلیل است که دشمن تلاش می‌کند نسبت به ما سلطه ایجاد کند و ما در مقام دفاع هستیم.

مقاومت یک مسئله فطری است

ملک زاده با بیان چرایی و توجیه مقاومت گفت: در بیان توجیه مبنای عقلی مقاومت، در می‌یابیم که این، یک مسئله فطری است. به طور طبیعی هر انسانی و حتی موجودات غیر انسانی، به عنوان حیوانات نیز وقتی مورد ظلم قرار می‌گیرند، مقاومت می‌کنند، لذا این بحث غیرقابل توجیه است.

وی افزود: نکته بعدی که از لحاظ عقلی قابل اثبات است، این است که مقاومت کردن در قبال سازش و تسلیم هزینه بسیار کمتری دارد. یعنی اگر بخواهیم تسلیم شویم، باید هزینه بسیار بیشتری را متحمل شویم. به عنوان مثال در جنگ جهانی دوم با اعلام بی‌طرفی ایران و به رسمیت نشناختن این بی‌طرفی، منجر به اشغال ایران شد و ایران هیچ مقاومتی در برابر تجاوز بیگانگان نکرد. بر اساس آمارهای رسمی، حدود ۱۳ میلیون نفر از مردم ایران بر اثر قحطی و غیر مستقیم کشته شدند. اما این آمار در برابر ۸ سال دفاع مقدس که در برابر کل دنیا مقاومت کردیم به این معناست که مقاومت هزینه کمتری در قبال سازش دارد.

ملک زاده در بیان مبانی نقلی مقاومت اظهار کرد: مبنای نقلی مقاومت در آیات و روایات شواهد متعددی وجود که آن را توجیه و اثبات می‌کند. بحث وجود حفظ دین و نظام اسلامی از موارد آن است که خداوند در آیه ۱۱۲ سوره هود می‌فرماید: «فَاسْتَقِمْ کَمَا أُمِرْتَ وَمَنْ تَابَ مَعَکَ وَلَا تَطْغَوْا إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ؛ پس همان گونه که دستور یافته‌ای ایستادگی کن و هر که با تو توبه کرده [نیز چنین کند] و طغیان مکنید که او به آنچه انجام می‌دهید بیناست.»

وی افزود: خداوند به روشنی بیان می‌کند که مقاومت کن و تسلیم نشو. حرمت اعتماد به دشمن نیز در آیه ۱۱۳ سوره مبارکه هود آمده است که می‌فرماید: «وَلَا تَرْکَنُوا إِلَی الَّذِینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ وَمَا لَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِیَاءَ ثُمَّ لَا تُنْصَرُونَ؛ و به کسانی که ستم کرده‌ اند متمایل مشوید که آتش [دوزخ] به شما می ‌رسد و در برابر خدا برای شما دوستانی نخواهد بود و سرانجام یاری نخواهید شد.» در فقه نیز بحث ممنوعیت تشبه به کفار وجود دارد و حتی این اجازه داده نمی‌شود که ما خودمان را به کفار شبیه کنیم. بحث تولی و تبری نیز که از فروع دین است، تاکید بر دشمنی با دشمنان خدا و دوستی با دوستان خدا دارد.

ملک زاده با اشاره‌ای به مبنای حقوقی مقاومت گفت: کنوانسیون ژنو و مفاد سازمان‌های بین‌المللی، مفاد متعددی داریم که اگر به کشوری ظلم و تجاوز شد، آن کشور حق دارد از هر امکانی برای مقاومت در برابر این ظلم استفاده کند و حتی سایر کشورها نیز باید به کمک او بیایند. امروزه همه سازمان‌های بین‌المللی حتی سازمان ملل متحد هم در بحث فلسطین و غزه اعتراف کرده است که در موارد متعدد مثل حمله به بیمارستان و مناطق غیر نظامی از موارد جنایت جنگی است.

مقاومت فرهنگی فقط مسئولیت دولت نیست‌

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در بیان توجه به مقاومت فرهنگی گفت: یکی از موضوعاتی که کاری جهت پیشرفت آن انجام ندادیم، بحث مقاومت فرهنگی است. در این زمینه شاهد کوتاهی‌های بسیاری هستیم و این، می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد مثلا کوتاهی از جانب مراکز مسئول جدی گرفته نشده است. لذا ما می‌بینیم سوء‌رفتارها و ترک فعل‌ها باعث شده که نتیجه چنین شود و دشمن به راحتی از طریق جنگ نرم نفوذ کند و جوانان ما را تاسف بار مورد هجمه قرار دهد.

وی افزود: با این اوصاف، مقاومت فرهنگی فقط مسئولیت دولت نیست. این، مسئولیت همه است، حتی مراکز خصوصی، افرادی که به هیچ‌جایی وابسته نیستند و این یک تکلیف عمومی است. بنابراین در مرحله اول هرکسی به اندازه توان خود گامی در این مسیر بردارد. جهاد تبیین در این سیر نقش مهم و پررنگی را ایفا می‌کند. در گام دوم، ارگان‌ها نقش مهم و حیاتی را ایفا می‌کنند. فتنه سال ۱۴۰۱ نشان‌دهنده این بود که دشمن چگونه توانسته از طریق جنگ نرم روی اذهان تاثیر بگذارد. آموزش و پرورش در این زمینه، نقش مهم و تاثیرگذاری دارد و این ارگان باید در انتخاب اساتید هم بسیار دقت نظر داشته باشد. مراکز فرهنگی که می‌توانند تولید محتوا کنند نیز باید نظارت بر تولید محتوا داشته باشند و بر تولید محتوای صحیح تاکید و عمل کنند.

ملک زاده در پایان با تاکید بر ضرورت وجود گفتمان استکبارستیزی در جامعه بیان کرد:مسئله‌ای که مطرح می‌شود و اشتباه است این است که اگر کاری به استکبار نداشته باشیم، استکبار هم کاری به ما ندارد. این در حالی است که استکبار با ما کار دارد، پاسخ به این شبهه نیاز به مطالعه تاریخی دارد. اینطور نیست که هرکس رابطه خوبی با استکبار دارد، از وضعیت خوبی برخوردار است مثل کشور مصر. ثانیا از ابتدا استکبار با ما سر جنگ دارد و به اصطلاح دنبال گاو شیردهی هستند که تا می‌توانند از شیر آن استفاده کنند و هرگاه این امکان وجود نداشته باشد، آن را سر بریده و گوشتش را بخورند. حضرت امام خمینی زمانی که در پاریس بودند، در پاسخ یک خبرنگار که پرسید آیا می‌خواهید با دنیا قطع رابطه کنید؟ گفتند: «خیر، هر کشوری که با احترام با ما برخورد کند ما نیز احترام متقابل می‌گذاریم اما ما سلطه را نمی‌پذیریم.» تمام جرم ما این است که حاضر نشدیم زیر بار سلطه آمریکا برویم.