به همت معاونت فرهنگی و بسیج اساتید سازمان جهاد دانشگاهی استان جلسه نخست دوره مقدماتی و تبیینی «شناخت واقعیات انگلیس و نظام سلطه» با حضور دکتر مهدی هدایتی شهیدانی، عضو هیئت علمی دانشگاه گیلان مورخ، ۸ بهمن ماه ۱۴۰۳ در سازمان جهاد دانشگاهی استان گیلان برگزار شد. 

دکتر هدایتی شهیدانی با ارایه مقدمه‌ای بر لزوم شناخت روابط بین‌الملل و نظام سلطه در این نشست گفت: امروزه در جهانی که تبادل اطلاعات با سرعت بسیار زیادی در حال انجام است مسئله دانایی و دانستن نسبت به قبل تفاوت معناداری پیدا کرده است. تحولات فناورانه در زندگی انسان صرفاً گره‌گشا و موجب رشد و رسیدن به تعالی نیستند، بلکه مواجهه بشر با کثرت اخبار و اطلاعات، موجب خودآگاهی کاذب شده است. به بیانی دیگر عصر اطلاعات در نوع خود عصر به جهالت کشاندن انسان است که در عین دانایی، تحولات وارونه را پدید می آورد. این که امروز برای جوانان ما در طول یک روز به اندازه ماهها یا سالها داده و اطلاعات ارسال می‌شود در بسیاری از موارد آنها را به اشتباه انداخته و به جای ایجاد دانایی، نقش معکوس به خود می گیرد. 

عضو هیئت علمی دانشگاه گیلان افزود: تاریخ نظام سلطه و استعمار، بخش تاریکی از حیات بشر بوده و امکان حذف آن وجود ندارد. بر اساس یک نظرسنجی که اخیرا از مردم انگلستان صورت گرفت ۳۰ درصد آنها موافق سیاست‌های استعماری بودند. این به معنای برجاماندن خصلت استکباری در بخشی از این هویت غربی است. امروز این موضوع برای ما مبرهن است که باید در مراکز آموزشی و تحقیقاتی گزاره‌هایی را لحاظ کنیم تا دانشجویان و جوانان در سطح جامعه به واقعیاتی که در نظام سلطه وجود دارد، آشنا شده و قدرت تحلیل و تشخیص داشته باشند. رهبر معظم انقلاب (مدظله العالی) در سخنان خود اشاره کردند که در جدال‌های امروز، دیگر تسخیر سرزمینی معنا ندارد، بلکه تسخیر ذهن ها با استفاده از ابزارهای مختلف، بسیار با اهمیت است. 

دکتر هدایتی شهیدانی در ادامه افزود: انگلستان کشوری است که اولین انقلاب صنعتی را با اختراع ماشین بخار تجربه کرده که موجب تحول عظیم در این کشور شد تا به دلیل ابزار تولیدی بالایی که داشت، توانست  این کشور را به مازاد تولید برسند. کشت محصولات کشاورزی در اختیار دولت و تجار این کشور دلیلی بود تا برای  پیدا کردن و دسترسی به  بازار جدید، اقدام به شناسایی جغرافیای جدید برای این کشور کنند. همزمان با تحول در صنعت کشاورزی با تنوع تولیدات، انگلستان رفتار سلطه‌جویانه خود نسبت به سایر کشورها را با شتاب بسیار زیادی افزایش داد و سیاست های خود را در اواسط قرن هجدهم، در آمریکای شمالی، آسیای میانه، شمال آفریقا و آفریقای مرکزی تغییر داد که منجر به شکل‌گیری یک نظام سلطه در آنها شد.  انگلستان با بسط دستاوردهای اقتصادی در مستعمرات، توانست استعمار خود را به طور مستمر در کشورهایی همچون هند اجرایی کند.  

وی در ادامه به شکل دیگری از سلطه انگلستان در ارتباط با مجموعه ایالات متحده اشاره کرد و گفت: 

سیزده  ایالت در امریکا در اواسط قرن ۱۸ نسبت به رویکردهای سلطه‌جویانه انگلستان نگاه اعتراضی در پیش گرفتند. چرا که قانون تمبر در سال ۱۷۶۵ اولین مالیات مستقیمی بود که توسط پارلمان بریتانیا بر سیزده مستعمره آمریکا وضع شد. این قانون، ایالتهای سیزده گانه آمریکا را ملزم به پرداخت مالیات بر کلیه مواد چاپی از جمله روزنامه ها، اسناد قانونی، مجلات و کارتهای بازی می کرد. این رویکرد، موجی از اعتراضات را در سراسر مستعمرات به راه انداخت و به جرقه جدایی طلبی آمریکا (حدود ۱۷۶۵-۱۷۸۹) کمک کرد. قانون یا جنبش چای یک اعتراض علنی دیگر توسط برخی از مستعمرات سیزده‌گانه علیه قوانین جرج سوم، پادشاه بریتانیای کبیر بود. این حادثه در تاریخ ۱۶ دسامبر ۱۷۷۳ رخ داد. پادشاهی بریتانیای کبیر تقریباً بر روی همه چیز از جمله چای، مالیات سنگینی بسته بود. بازرگانان که نمی‌توانستند خود را قانع کنند تا این مالیات را بپردازند چای‌ها را به آب ریختند. استدلال آنها این بود که وقتی ما نماینده ای در دولت محلی نداریم، مالیات هم نمی‌پردازیم. 

دکتر هدایتی شهیدانی در ادامه ضمن اشاره به تناقضات موجود در توصیه‌هایی اقتصادی رایج در قرن نوزدهم از سوی بریتانیا نسبت به سایر کشور‌ها به رویکرد دست نامرئی اشاره داشت. وی گفت: انگلستان با سوءاستفاده از نظریه  آدام اسمیت در خصوص اقتصاد آزاد؛ از ورود محصولات مشابه به بازار خود جلوگیری به عمل می‌آورد و یا بر آنها محدودیتهای متعددی وضع می‌نمود. علی الخصوص محصولات مشابهی که در کشورهای رقیب تولید می‌شدند.

انگلستان با ایجاد تعرفه گذاری و محدودیت بر ورود کالاهای مشابه در بازار خود پله‌های ترقی را یکی پس از دیگری طی کرد. البته از یک سو دیگران را به رفتار اقتصادی باز بدون حضور یا به عبارتی کاهش حضور دولت‌ها در فرایندهای تعرفه گذاری و مشابه آن دعوت می‌نمود اما در عمل نسبت به واردات کالاهای رقبا به بازار داخلی خود محدودیتهای متعددی را اعمال می‌کرد. نتیجه این رویکرد سلطه‌جویانه به تدریج زمینه شکل‌گیری جنگ جهانی  اول را فراهم کرد. 

 دکتر هدایتی در خصوص انگاره های موجود در بین مردم ایران نسبت رویکردهای سلطه‌جویانه بریتانیا گفت:  نقش منفی انگلیسی‌ها در بسیاری از موضوعات در تحولات سیاسی، اقتصادی اجتماعی و معیشت مردم برجسته بوده است.  

قراردادهای یکجانبه در اواخر دوره قاجار، روی کار آوردن سلطنت پهلوی،  نوع کنشهای موجود در قراردادهای مختلف این دوره، به انحراف کشاندن صنعت ملی نفت و باز تولید اختلافات در شیوه‌های حکمرانی کشور حاصل حضور انگلستان در ایران بوده است.  

یادآوری می‌شود؛ جلسه دوم دوره شناخت واقعیات انگلیس و نظام سلطه در تاریخ ۱۵ بهمن ۱۴۰۳ برگزار خواهد شد.

#معاونت فرهنگی و کانون بسیج اساتید سازمان جهاد دانشگاهی استان گیلان