موضوع: تهاجم فرهنگی در جامعه امروز کشور

مقدمه:

از آنجايي كه اكثر ملل و جوامع بشري بنا به خواسته هاي متفاوت با يكديگر مراوره و تبادلات فرهنگي داشته ، اما بخشي از ملل ، خاصه كشور هاي جهان بنوعي تحت تأثيرفرهنگ مغرب زمين قرار مي گيرند كه اين تأثير ممكن است بشكل تهاجم فرهنگي بروز و نفوذ نمايد . بنابراين در اين خصوص لازمست عوامل موفقيت مهاجمان فرهنگي را از دو ديدگاه يعني عوامل روانشناختي و جامعه شناسي مورد بررسي و مراقه قرار داد . در بحث از عوامل روانشناختي به آسيبهايي مانند احساس حقارت و كُهتري ، عدم ارضاء نيازهاي افراد در جامعه ، عدم مقبوليت و محبوبيت از جانب افراد جامعه ، فشار دوستان و همسالان ، بيكاري و فقر و بي هدفي و بي ثمري كه مي توانند بر افراد جامعه اثرات سوء و مخرب بگذارند اشاره نموديم . و در بحث از عومل جامعه شناسي به خلاء فرهنگي موجود در جامعه ، تضعيف نهاد دولت ، ضعف و نا هما هنگي ـ نهادهاي اجتماعي ، گسستگي عواطف و پيوندهاي اجتماعي ، عدم عدالت اجتماعي ، فقر و عدم توجه به مهاجرت ، تجارب و جنگ ، گسترش فحشا ، فساد و منكرات اشاره گرديده شد ، آنگاه در ادامه بحث به ريشه هاي دشمني استكبار جهاني با انقلاب اسلامي پرداختند و به اهميت اين موضوع كه كشور عزيز ما از نقاط استراتژيك جهان بوده ، چرا كه به آبهاي آزاد جهان دسترسي داشتند و در مجاورت كشورهاي آسياي ميانه و درياي خزر قرار گرفتند و نقش مهمي را در جهت ارتباط با سه قاره اروپا ، آسيا و آفريقا ايفا مي نمايد . ضمناً اين منطقه پهناور 63% از ذخائر نفتي و 28 % از ذخائر گاز جهان را در خود نهفته دارد . و از لحاظ سياسي نقش مهم و تأثير گذاري در معادلات سياسي جهان داشتند . همچنين از لحاظ فرهنگي اين منطقه مهد اديان بزرگي چون اسلام ، مسيحيت ، يهود و آئين زرتشت بوده است . با اين توصيف هميشه امپرياليزم جهاني بسركردگي آمريكا در صدد بوده كه به شيوه ها و ترفندهاي مختلف و متفاوت بتواند جا پايي در ايران اسلامي پيدا نمايد . اين اثر يا از طريق نظامي بوده كه تا كنون موفق و كارساز نبوده يا از طريق فرهنگي است كه بنا به فرمايشات مقام معظم رهبري ممكنست بشكل شبيخون فرهنگي عمل نمايد . لذا جا دارد در اين زمينه روشها و شيوه هاي مقابله با هجوم فرهنگي غرب را كه همان شيوه ها و روشهاي تعليم و تربيت اسلامي است بر شمرده و بعنوان سپري محافظ در مقابل اين هجوم بحساب بياوريم . اين روشها عبارتند از : تعميق شناخت و باورهاي ديني به عنوان بنيادي ترين روش متفاوت فرهنگي ، پناه بردن به قرآن به عنوان پيام نبوت و سند رسالت ، تمسك به ولايت به عنوان چراغ هدايت و روشنگران شريعت و كشتي نجات اُمت ، اقامه نماز به عنوان باز دارنده فرد از فحشا و منكرات و بالاترين ذكر خدا ، امر به معروف و نهي از منكر به عنوان را انبياء و روش مصلحان دين ، اشتغال به كار به عنوان فاكتوري مهم در سلامت فرد و جامعه در جهت شكوفائي استعدادها و بروز خلاقيت ها و ابتكارات نيروي جوان و ازدواج كه به فرمودۀ پيامبر هر كس ازدواج كند نيمي از دين خود را كامل كرده و براي نيمه ديگر بايد از خدا طلب تقوي نمايد به عبارت ديگر اشائمه فرهنگ ازدواج سلامت فردي و اجتماعي جامعه را تضمين مي نمايد در خاتمه عنوان گرديد كه در تدوين برنامه مقاومت فرهنگي در مقابل ( ناتوي فرهنگي ) بايد دشمنان و مهاجمان را دقيقاَ شناسايي كرد ، نقاط قوت و توانمندي آنان را شناخت ، نقاط كور و آسيب پذيرشان را ارزيابي كرد و روشهاي مبارزاتي و تاكتيك هاي حمله به آنان را بدست آورد . همچنين بايد نقاط قوت و ضعف نيروهاي خودي ، موقعيت ها و توانمدي موجود ، روش هاي مبارزاتي خود را نيز مشخص كرد ، آنگاه برنامۀ فرهنگي دراز مدت و كوتاه مدت كشور را براي روياروي با اين تهاجمات تدوين نمود.

فرهنگ از مقولات سهل و ممتنع است که هم می توان برخورد سطحی و صوری با آن کرد و هم می توان به ذات معنایی و لایه های تو در تو، پیچیده و ظریف آن نظر افکند. هم می توان به مثابه یک ناظر صرف، از بیرون به آن نگریست و درباره آن به داوری نشست و هم می توان به عنوان یک ناظر بازیگر به اعماق و لایه های درونی آن دست یافت. اگر فرهنگ را " معرفت مشترک"  تعریف کنیم و لایه های آن را از عمیق ترین تا سطحی ترین لایه به ترتیب جهان بینی، ارزش، هنجار، نماد ، تکنولوژی مادی (مهارت به کارگیری و ساخت اشیاء ) و تکنولوژی اجتماعی (مدیریت و سازماندهی اجتماعی) بدانیم، به طور قطع ، فهم و درک عمیق لایه های گوناگون فرهنگ، روش شناسی متناظر و متناسب با خود را می طلبد و این امر مستلزم شناخت پارادایم های شناخت شناسی، مفروضات هستی شنانختی آنها و اطلاع از توانمندی تکنیک های هر کدام از این روش شناسی هاست.

با هر پارادایم و تکنیکی نمی توان به لایه های زیرین فرهنگ، به ویژه در سطوح جهان بینی و ارزش ها دست یافت مقاله فرهنگ شناسی، ضمن مرور بر تعاریف مختلف فرهنگ (عمومی) و ارائه تعریف پیشنهادی به بحث در مورد نحله های گوناگون شناخت شناسی و ملزومات هستی شناختی و تناسب آنها برای مطالعه فرهنگ می پردازد.بدون تردید توجه به فرهنگ و هویت فرهنگی و تاریخی به عنوان عمیق ترین لایه نظام اجتماعی در تحولات و دگرگونی های اجتماعی و سیاستگذاری ها و رفتارهای اجتماعی لازمه پویایی و بقاء یک نظام اجتماعی است. تاریخ یکصد ساله ایران گواهی است روش بر اهمیت فرهنگ و هویت دینی و تأثیر آن بر میزان موفقیت سیاست های اقتصادی، فرهنگی و حتی برنامه های سیاسی هر زمان بیگانه با فرهنگ و هویت این مرز وبوم بوده ایم ، حاصلی جز ناکامی و شکست نداشته ایم. همان گونه که اشاره شد دست یابی به حاق و ذات بنیادین فرهنگ نیز کاری سهل الوصول نبوده و نیازمند روش شناسی مناسب و تحقیقات  بنیادین و گسترده است

مفهوم تهاجم فرهنگی[1]:

تهاجم فرهنگی عبارت است از تلاش برنامه ریزی شده و سازمان یافته تمام یا بخشی از یک یا چند گروه اجتماعی- فرهنگی یا ملت یا جامعه یا تمدن و یا دولت. برای تحصیل مبانی و اصول اجتماعی، باورها، ارزش ها، اخلاقیات و رفتارهای مورد نظر خویش بر سایر گروهها و جوامع و ارائه اطلاعات انبوه به ملت ها و تغییر در نظام و ارزش هایشان به طوری که تصمیم گیری ها در کشور مورد تهاجم ، منجر به تامین سیاسی و اقتصادی و ... کشورهایی بشود که از این حربه استفاده می کنند.

هدف از تهاجم فرهنگی، کنترل فرایند تصمیم گیری و شیوه اطلاع رسانی و تغییر در نظام ارزش هاست که منجر به استیلای سیاسی و اقتصادی آنها می شود . بدین ترتیب که «مهاجم فرهنگی» سعی می کند با استفاده از برتری اقتصادی، سیاسی، نظامی، اجتماعی و فن آوری به  مبانی اندیشه و رفتار یک ملت هجوم آورده و با تهدید، تضعیف، تحریف و احیاناً  نفی و طرد آنها، زمینه حاکمیت اندیشه، ارزش ها، و رفتارهای مطلوب خویش را فراهم آورد. اساسا کالاهای فرهنگی این گروه، دو دسته است که یکی مصرف داخلی دارد و دیگری کالاهای صادراتی است که پوچ گرایی و فساد را رواج می دهد و در واقع در اثر تهاجم  این نوع اخیر از کالاها در کشورهای مقصد، فرهنگ مهاجم در این کشورها راه می یابد برای مثال می توان به ویژگی اخلاق کار اشاره نمود که هیچ گاه به کشورهای مورد تهاجم  منتقل نشده است. این ترویج از طریق زور نیست بلکه با بهره گیری از قوانین  بازتابهای شرطی  است که انسان بر طبق آن به محرک های خارجی پاسخ می دهد.

بنابراین، تهاجم فرهنگی به مفهوم نفی هویت فرهنگی و ملی کشور مورد هجوم ، برای برقرار کردن سلطۀ فکری و فرهنگی از طریق تغییر باورها، رفتارها، روش ها و آداب و رسوم زندگی فردی و اجتماعی آن ملت، منطبق با الگوریتم های فرهنگ مهاجم خواهد بود.

خرده فرهنگ ها:[2]

در درون هر فرهنگ الگوهای متنوعی قابل مشاهده است که جامعه و شناختی به آنها «خرده فرهنگ» می گوید. خرده فرهنگ، فرهنگ بخشی از جامعه است که در عین اینکه با فرهنگ کل جامعه پیوند دارد، دارای  ویژگی های منحصر به خود نیز می باشد. تنوع خرده فرهنگ ها که گاه توام با تعارض با یکدیگر نیز هست می تواند زمینه ساز تهاجم فرهنگی باشد. اگر تمدن و مدنیت پذیری را مجموعه ای از اندوخته های معنوی و مادی جامعه بدانیم خرده فرهنگ ها  بخشی از مدنیت و تمدن جامعه را شامل می شوند که اسباب گسست  فرهنگی را فراهم می آورند

تهاجم و تبادل فرهنگی: [4]

فرهنگ در وجه پویایی و خلاقیت، کارکردهای متفاوتی دارد. تبادل و تعامل فرهنگی از جمله این کارکردهاست. آنچه ما تهاجم فرهنگی می خوانیم، وجهی خاص از کارکردویژه یک فرهنگ در برابر فرهنگ دیگر است، وجهی که در آن فرهنگ مهاجم با تلاش برای تسلط بر فرهنگ مورد تهاجم، فرایند دو سویه تعامل را به کشمکش مخرب بدل می کند. کارکرد این فرایند به لحاظ تبیین یکی از ویژگی های مهم فرهنگ ها، یعنی تبادل و تعامل بهتر شایان درک خواهد بود.

- تبادل فرهنگی، آموختن و فراگرفتن انتخابی  پاره ای از اندیشه ها و رفتارها از فرهنگ های دیگر به وسیله عموم از افراد یک جامعه است.

- در تبادل فرهنگی ، هدف بارور کردن و کامل نمودن فرهنگ ملی است، ولی هدف تهاجم فرهنگی، تسلط بر فرهنگ دیگر و خود باخته و دنباله رو نمودن آن و احیانا از بین بردن فرهنگ دیگر است.

-تبادل فرهنگی،  با آگاهی و اراده است، ولی تهاجم فرهنگی با تحمیل خود آگاهانه یا ناخودآگاهانه انجام می شود.

- در تبادل فرهنگی، فرهنگ ها گیرندۀ عناصر مطلوب فرهنگی یگدیگرند، اما در تهاجم فرهنگی، فرهنگ مهاجم، هنجارها، باورها و ارزش های خود را که در فرهنگ مورد تهاجم نامطلوبند بر فرهنگ مورد تهاجم تحمیل می کند.

- تبادل فرهنگی، با اتکا به نقاط قوت فرهنگ ها انجام می شود، اما تهاجم فرهنگی با اتکا به نقاط ضعف مورد تهاجم و نقاط قوت فرهنگی مهاجم به وقوع می پیوندد

نتیجه گیری

تعامل گزینش حذف یا تسلیم در برابر فرهنگ بیگانه نیست بلکه فرایندی است که در آن فرهنگ خودی با توجه به غنای درونی خویش و با در نظر داشتن نیازهای خود، جزئی از فرهنگ بیگانه را گزینش و تحلیل کند و آن را در قالب یک باز تولید فرهنگی همگون و هم سنخ با ماهیت خود به کار گیرد. اما اگر هر یک از این سه اصل و یا جملگی از جریان تعامل خارج شوند و قدرت فرهنگی فرهنگ بیگانه در این داد و ستد ، اعمال و حاکم شود، پدیده ای شکل می گیرد که آن را «تهاجم فرهنگی» می نامیم.

فرهنگ مهاجم، فرصت گزینش ، شناخت و تجزیه و تحلیل مواد تشکیل دهندۀ خود (ارزش ها، مبانی ، معیارها و ...) را به فرهنگ مورد تهاجم نمی دهد، بلکه با برخورداری از قدرت  تهاجمی خود، ارزش ها و معیارهایی را بر آن تحمیل می کند که گاه حتی در حیطه سرزمین خودش نیز فاقد مطلوبیت و مشروعیت است.

تعامل فرهنگی ، عاملی در جهت رشد شکوفایی و غنی شدن فرهنگ هاست . ولی هجوم فرهنگی ، ارزش ها و معیارهای مذهبی و ملی فرهنگ  مورد هجوم را از ساخت آن زدوده و یا تضعیف می کند  و فرهنگی با ارزش های مغایر و متضاد با گذشته جانشین می سازد .

هدف هجوم فرهنگی، کمرنگ کردن و در صورت امکان، هدم ونابودی باورها و ارزش های فرهنگی و جانشینی ارزش های مورد نظر خویش است . در حالی که تعامل فرهنگی غنای فرهنگ های متعامل را افزایش میدهد و با آشنا نمودن  فرهنگ ها با یکدیگر ، افق های دید آنها را وسعت می بخشد و آنها را رساتر می سازد. تهاجم فرهنگی با انگیزه  ایجاد دگرگونی های مطلوب در بخش های اساسی فرهنگ مورد تهاجم و شناختها، باورها، ارزش ها، گرایشها،رفتارها و کردارها) صورت می گیرد.

بنابراین وقتی که فرهنگی از وجه تعامل با فرهنگ های دیگر خارج شود و از راههای اعمال قدرت، چون غالبیت سیاسی یا اقتصادی و در نهایت با قدرت فرهنگی سعی در تحمیل ارزش های خود به فرهنگ دیگر نماید کارکرد فرهنگ غالب را«تهاجم فرهنگی» نامند. هدف تهاجم ، ترویج بخشی منحط و غیرکارآمد از فرهنگ است. اگر مصداق یک تهاجم استیلای فرهنگی برتر بر فرهنگی منحط باشد پسندیده است مانند انچه درصدر اسلام مسلمین انجام دادند .