موضوع: توسعه فرهنگ نماز در میان نسل جوان

مقدمه:

از بعد تربیتی نماز، می‌توان نماز را همچون منشوری کثیر الاضلاع تصور نمود که از هر وجه به آن بنگریم جلوه خاصی دارد. به عنوان نمونه می‌توان به این ویژگی بسنده کرد که نماز موجب ایجاد و تثبیت عزت نفس آدمی می‌شود؛ زیرا نمازگزاری که در پیشگاه خدا به عبادت می‌پردازد در حقیقت با نفی عبودیت غیر خدا و گردن نهادن به عبودیت خدا، به این رابطه معنا می‌بخشد.

 به نکته‌ای درباره‌ی نقش نماز در باز داشتن جوان از گناه اشاره شد. حال این سئوال پیش می‌آید که چه عواملی در گرایش نسل جوان به دینداری و نماز موثر است؟

البته در این زمینه عوامل فراوانی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می شود:

1 پشتوانه نماز و سایر عبادات، اعتقادات محکم و پا برجاست. اگر نسل جوان از حیث اعتقادی و باورهای دینی، ساخته شوند و بینش صحیح و مستدلی در این مورد داشته باشند به طور طبیعی به لوازم و پیامدهای آنها نیز که نماز و نیایش است روی می‌آورند.

2 تقویت شناخت و معرفت نسل جوان نسبت به نماز، آثار اقامه و آثار ترک نماز و نقش محوری نماز نسبت به سایر عبادات می‌تواند منجر به پای بندی بیشتر به نماز شود.

3 استفاده از زبان و بیان هنر و ادبیات در ترسیم جذبه‌ها و جلوه‌های نماز به ویژه از زندگی بزرگان و فرزانگان به صورت نمایشنامه، تئاتر، فیلم و میان پرده‌های نمایشی می‌تواند در عینی ساختن آثار این عبادت بنیادین، در نتیجه جذب جوانان مؤثر و سودمند تلقی شود.

4 نسل جوان امروز همان کودکان و دانش آموزان سال‌های پیشین خانواده‌ها و مدارس هستند که مهمترین سال‌های رشد و بالندگی خویش را در کنار خانواده‌ها و والدین گذرانیده و پس از آن در مدرسه و در کنار معلمان و مربیان آن را تداوم بخشیده‌اند. منظور اشاره به این واقعیت است که اگر خانواده‌ها و نیز مربیان و معلمان شیوه‌های جذاب و زنده‌ای را برای آشنایی کودکان و نوجوانان با نماز، به کار گیرند. آنها در سنین جوانی علاقه و گرایش بیشتری به نماز نشان داده و آن را حفظ خواهند کرد. همچنین آشنا نمودن والدین و مربیان با طرح‌ها و روش‌های جذاب و پر کشش درباره‌ی نماز، می‌تواند تأثیر به سزایی در این امر داشته باشد.

نقش نماز در شخصیت جوانان:

براى پرداختن به این موضوع که نماز در ساختار شخصیت جوان، موجد چه آثارى بوده و نقش و تأثیر آن تا چه حدى است به نظر مىرسد که تبیین و توضیح چند مطلب در این باب لازم و ضرورى باشد. نخست حقیقت و روح نماز است و دیگرى اهمیت دوران نوجوانى و جوانى و نیز روحیه انفعالى و تأثیر پذیرى این نسل (نسل جوان) در مقابل عوامل خارجى است.

به نظر مىرسد تا وقتى که مطالب و مسائل مزبور روشن نشود و جایگاه خود را پیدا نکنند فواید و آثار این امر عبادى یعنى نماز در زندگى جوانان در پردهاى از ابهام خواهد ماند و قطعاً موضوع مورد بحث، موضع و جایگاه حقیقى خود را پیدا نکند. لذا به همین خاطر ابتدا به مطالب مزبور پرداخته، سپس ارتباط نماز با تعدیل و تکامل شخصیتى و ایفاى نقش آن در زندگى فردى و اجتماعى جوانان را بیان خواهیم کرد.

قال الامام علىّ بن ابى طالب(علیه السلام): «الله الله فى الصّلوه فإنّها عمود دینکم»:

«خدا را، خدا را درنظر گیرید در توجه به نماز، که پایدارى دینتان به نماز باشد».

گر چه هر یک از احکام و فرائض دینى به جاى خود از اهمیت و ارزش خاصى برخوردار است، امّا در این میان بعد از معرفت الهى هیچ فریضهاى به والایى مرتبه نماز نرسد. چرا که این، تنها نماز است که معراج مؤمن و عامل تقرب انسان وارسته، به خدا شناخته شده و معیار پذیرش همه واجبات قرار گرفته است. به این جهت آخرین پیام سفیران الهى، سفارش به نماز، این استوانه استوار دین بوده، چنانچه پرسش نخستین روز رستاخیز هم از آن خواهد بود.

آرى نماز، تنها محبوبِ دلدادگان به حضرت حق و روشنى دیده و چراغ راه پویندگان کوى دوست و محفل انس خلوت نشینان وادى عرفان است. آنان که زندگى را بىیاد او نخواهند و رستگارى خویش را با شهادت در محراب نماز بینند «فزت ورب الکعبه » و با تمام وجود در راه زنده داشتن نام و یاد خداى خویش و اقامه نماز و راز و نیاز با او کوشند و سرانجام خود فدایى راه نماز شوند «اشهد انّک قد اقمت الصلوه » این همه، جایگاه ویژه و عظمت فوق العاده این فرضیه الهى را روشن مىسازد و همگان را به تعظیم این عالىترین نمونه شعائر الهى وادار مىکند، که هم خود، اهل نماز و راز و نیاز باشند و هم در جهت اشاعه فرهنگ نورانى نماز در جامعه تلاشى پیگیر نمایند، (الذین إن مکنّاهم فى الأرض اقاموا الصلوه )، تا به وظیفه دینى خود عمل نموده باشند و همواره مشمول رحمت بىپایان الهى قرار گیرند. و در این راستا فضلاى اهل قلم حوزه، رسالتى بس عظیم دارند که با تألیف و انتشار آثار ارزشمند دینى، فرهنگ نماز و انس با خداوند متعال را در جامعه دینى ترویج دهند و رایحه دلپذیر معنویت را به فضاى جان همگان بویژه نسل جوان برسانند. چنانچه تاکنون آثار فراوانى را در این رابطه منتشر نمودهاند که از آن جمله است اثر گرانقدر فاضل گرامى جناب حجه الاسلام والمسلمین آقاى مصطفى خلیلى، تحت عنوان «نقش نماز، در شخصیت جوانان». و ما خادمان فرهنگى آستانه مقدّسه مفتخریم که در آغازین روزهاى سالى که به نام اوّلین شهید محراب، «حضرت امام على بن ابى طالب(علیه السلام)» نامگذارى شده، با عنایات کریمه اهلبیت حضرت فاطمه معصومه(علیها السلام) و مساعدتهاى تولیت معظم حضرت آیه الله مسعودى و معاون امور ادارى، مالى ایشان جناب آقاى فقیه میرزایى موفق به چاپ و نشر این اثر گرانمایه شدیم; باشد که گامى در جهت ترویج فرهنگ دینى برداشته و از اقامه کنندگان نماز باشیم.

آیه الله بهاء الدینى و اهتمام او به نماز

استاد اخلاق آیه الله حاج آقا رضا بهاء الدینى در باب اهمیت و توجه خاص نسبت به نماز هاى واجب و مستحب چنین مىفرمایند:

نماز معراج است اگر نماز انسان صادقانه باشد و حرفهایى که در نماز مىزند دروغ باشد این نماز معراج است وقتى انسان مىگوید: ایّاک نعبد وایّاک نستعین یعنى عبادت و بندگى من منحصر به حق تعالى است. اگر انسان موجودى باشد که غیر خدا را عبادت نکند و به ما سوى الله استعانت نجوید نماز معراج اوست. ولى چرا نفوس عروج پیدا نمىکنند چرا به سوى خدا حرکت نمىکنند؟ چگونه است که هم نماز مىخواند هم قلدرى و سفاکى مىکند این براى این است که نمازش صادقانه نیست.

اگر نماز صادقانهبود عروج دارد. دروغبافى آدم را به جایى نمىرساند. در نماز امام زمان (عج) تکرار ایاک نعبد و ایاک نستعین براى این است که عروج پیدا کنید. ولى اگر صدتا دروغ گفتید سقوط پیدا مىکنید»

و در شرح حالش چنین می فرمایند:

«بنده از نوجوانى به روزه و نماز شب علاقمند بودم سالهاى بسیارى با آنها انس داشتهام که منشأ آثار و خیرات فراوانى برایم بودهاند. اولین بارى که ارواح علماى بزرگ به سراغ ما آمدند هنگامى بود که از شدّت روزه فشار سختى را تحمل مىکردم حتى افرادى چون امام خمینى توصیه به ترک روزه مىکردند امّا آثار و برکات آن بسیار بود و علاقه فراوانى به آنها نشان مىدادم. به نماز شب نیز عشق و علاقهاى زیاد در خود احساس مىکردم به طورى که خواب شیرین در برابر آن بىارزش بود.

به حدّى این شور و عشق در من زیاد بود که گاهى خود بیدار مىشدم و گاهى دست غیبى مرا بیدار مىکرد یادم هست در سال 1365ه ش، که بیمار بودم در اثر کسالت ضعف شدیدى پیدا کردم بر آن شدم که در آن شب، نماز شب را تعطیل کنم چون توان آن را در خود نمىدیدم. امّا در سحر همان شب حاج آقا روح الله خمینى(قدس سره) را در خواب دیدم که مىگوید بلند شو و مشغول نماز شب شو.

در آن شب به خاطر سخنان ایشان مشغول نماز شب شدم. البته تأثیر روزه و نماز شب با دست کشیدن از گناه و دورى از محرّمات حاصل مىشود»

نتیجه گیری:

نماز، کار بزرگى است. گمان نکنید کار آسانى است. عظمت نماز به پیکره نماز نیست به این نیست که اولش تکبیر و آخرش تسلیم و داراى اقوال و افعال و اذکار و قیام و قعود باشد نماز بزرگ است چون براى توحید و اخلاص در عبودیت است و گر نه انسان صد سال هم که نماز بخواند مشرک است. عروج بشر به توحید عملى و توحید اعتقادى به انقطاع از غیر خدا و وابستگى و اتصال به خداى تعالى است. در این مرحله است که بشر منتهاى عبودیت و تکامل را طى کرده است»

الف نماز در اوّل وقت:

یکى از نزدیکانش نقل مىکند که عباس نمازش را بسیار با آرامش و خشوع مىخواند. در بعضى وقتها که فراغت بیشترى داشت آیه «ایاک نعبد وایاک نستعین» را هفت بار با چشمانى اشکبار تکرار مىکرد به یاد دارم از سن هشت سالگى روزهاش را به طور کامل مىگرفت. او بقدرى

نسبت به ماه رمضان مقید و حساس بود که مسافرتها و مأموریتهایش را به گونهاى تنظیم مىکرد تا کوچکترین لطمهاى به روزهاش وارد نشود. او همیشه نمازش را در اوّل وقت مىخواند و ما را نیز به نماز اوّل وقت تشویق مىکرد. فراموش نمىکنم آخرین بارى که به خانه ما آمد سخنان دلنشینترى مىگفت. یکى از گفتههایش در آن روز این بود که:

وقتى اذان صبح مىشود پس از اینکه وضو گرفتى به طرف قبله بایست و بگو اى خدا این دستت را روى سر من بگذار و تا صبح فردا برندار. به شوخى دلیل این کار را از او پرسیدم. او در پاسخ چنین گفت:

اگر دست خدا روى سرمان باشد شیطان هرگز نمىتواند ما را فریب دهد. از آن روز تا به حال این گفته عباس بىاختیار در گوش من تکرار مىشود»

امام خمینى(رحمه الله) و اهمیت او به نماز اول وقت

از خصوصیات مهم حضرت امام این بود که همیشه نماز را در اول وقت مىخواندند و به نافلهها اهمیت مىدادند این خصوصیت از همان آغاز جوانى وقتى که هنوز بیشتر از بیست سال نداشتند در ایشان وجود داشت چند تن از دوستان نقل مىکردند: ما ابتدا فکر مىکردیم که خداى ناکرده ایشان از روى تظاهر نماز را اول وقت مىخوانند. به همین خاطر سعى داشتیم کارى کنیم که اگر این کار از روى تظاهر است جلوى آن را بگیریم. مدت زیادى در این فکر بودیم و بارها به طریقهاى مختلف ایشان را امتحان کردیم مثلاً درست اوّل وقت نماز، سفره غذا را مىانداختیم و یا وقت رفتن به مسافرت را اوّل وقت نماز قرار مىدادیم امّا ایشان مىفرمودند: «شما غذایتان را بخورید من هم نمازم را مىخوانم. هر چه که بماند من مىخورم». و یا در موقع مسافرت مىفرمودند: شما بروید من هم مىآیم و به شما مىرسم. مدتها از این مسأله گذشت و نه تنها ایشان نماز اول وقتشان ترک نشد بلکه ما را هم واداشتند که در اول و در سئوالاتى که از امام مىشد نوجوانى در تاریخ 26/10/62 از امام پرسید کهپدرش فرد لاابالى و بىدین است و به او گفته که من راضى نیستم که در منزلمن، نماز بخوانى! آیا پدر چنین حقى دارد و تکلیف او چیست؟ امام فرمودند: «غلط کرده است برود نماز بخواند اشکال ندارد»