تحقق مطلوب و بهینه طرح آمایش با هدف توسعه هدفمند آموزش عالی، استفاده بهینه از امکانات، افزایش بهره‌وری، پاسخگویی به نیازهای جامعه و رفع معضلات کشور، ساماندهی مؤسسات آموزش عالی و ... مستلزم توجه و التزام به معنا و مفهوم استقلال دانشگاه است. استقلال نه به معنای مستقل و جدا شدن از قوانین و ساختارها، بلکه به مفهوم التزام داشتن به روش علمی، استقلال در خردورزی، سفارشی کار نکردن و نتایج دریافت‌های علمی خود را آزادانه ارائه کردن و پاسخگو بودن، است.

عملیاتی شدن این مفهوم و رسیدن به نتایج مطلوب از اجرای طرح آمایش آموزش عالی ایجاب می‌کند که دانشگاه‌ها و مراکز علمی کشور، در چهارچوب قوانین و مقررات از آزادی عمل لازم در زمینه مؤلفه‌های درون‌دادی و فرآیندی آموزش دانشگاهی همچون پذیرش دانشجو، جذب هیأت علمی، تدوین برنامه‌های درسی و تنظیم مقررات آموزشی برخوردار باشند.

بر همین اساس ایسنا برآن شد تا بررسی کند که طرح آمایش سرزمینی آموزش عالی که از سال ۸۸ به تصویب رسیده و باید اجرایی می‌شد، در چه مرحله‌ای از اجرا در بین دانشگاه‌های استان همدان قرار دارد و آیا متناسب با شرایط و نیاز جامعه مورد بازنگری قرار گرفته است یا خیر؟

کارشناس دانشگاه بوعلی‌سینا در نشست تخصصی ایسنا با موضوع «بررسی ضرورت اجرای سند آمایش سرزمینی آموزش عالی» گفت: آموزش عالی در دانشگاه‌های استان همدان به لحاظ کمی توسعه کافی و لازم را داشته است، هر چند گاهی نقدهایی نسبت به عملکرد توسعه‌ای آموزش عالی ایران در اوایل دهه ۹۰ و یا قبل از آن وارد است اما در ارزیابی مسأله‌ای، باید در ظرف زمانی خودش دیده شود؛ یعنی زمانی مهاجرت به خاطر آموزش و محدودیت شدید وجود داشته و یک صنف و شکلی از دانشگاه شکل گرفته است، در مقاطعی هم نیاز به گسترش آموزش عالی به دورترین نقاط، آموزش نیروهای انسانی دستگاه‌های دولتی و توسعه مهارت‌های اجرایی و اجتماعی لازم بوده تا صنف دیگری از دانشگاه‌ها شکل بگیرند.

دکتر وحید ورشاویان ادامه داد: مجموعه دانشگاه‌هایی هم که از قبل وجود داشته‌اند با توجه به مقطع زمان که تقاضا برای آموزش توسعه یافته بود، تا حدی در شهرستان‌ها گسترش یافتند. در آن زمان فعالیت‌ها مبارک و لازم بود اما به مرور زمان آن رسالت‌ها و مأموریت‌های تعریف شده برای دانشگاه قدری تغییر پیدا کرده است.

دانشگاه‌ها با تمرکز بر دانشجوپروری از رسالت‌های اصلی خود مغفول مانده‌اند

ورشاوریان افزود: زمانی بنا به صلاحدیدها یا نیازهای موجود توسعه واحدهای دانشگاهی رقم خورده بنابراین کمی بهم‌ریختگی اتفاق اتفاده است که سند آمایش به این اشاره می‌کند که در این حوزه‌ها راهکارهایی وجود دارد و باید پیاده شود و دانشگاه‌ها به مأموریت‌های خود برگردند چراکه تمرکز بر آموزش و دانشجوپروری باعث می‌شود بعضاً رسالت‌های اصلی مغفول بماند بنابراین بهتر است حتی دانشگاه‌هایی که با تعریف دانشجوپروری شکل گرفته‌اند، با تغییرات شرایط زمانی، مکانی، جامعه و شرایط بین‌الملل به سمت نیازها و رسالت دانشگاه بروند.

تمرکز بر آموزش و دانشجوپروری باعث می‌شود بعضاً رسالت‌های اصلی مغفول بماند بنابراین بهتر است حتی دانشگاه‌هایی که با تعریف دانشجوپروری شکل گرفته‌اند، با تغییرات شرایط زمانی، مکانی، جامعه و شرایط بین‌الملل به سمت نیازها و رسالت دانشگاه بروند

وی تصریح کرد: ممکن است نیازهای جامعه، یادگیرندگان، وضعیت ملی و بین‌المللی آموزش و پژوهش تغییر کند پس باید بر این اساس آمایش آموزش عالی شکل گیرد و دانشگاهیان، سیاسیون و دلسوزان نظام و جامعه دست در دست هم دهند تا به بهترین شکل وضعیت آموزش عالی ما به جلو رود.

عضو هیأت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا با اشاره به دو مقوله اقبال و نیاز جامعه اظهارکرد: اقبال جامعه ممکن است کوتاه‌مدت و نسبت به رشته‌ای اتفاق بیفتد و دانشگاه‌ها بسته به فراخور امکانات، مأموریت و شکلشان می‌توانند بعضی از رشته‌ها را تقویت کرده و از امکانات برخی بکاهند و به سمت دیگری سوق دهند، حال چه به لحاظ مکانی و چه به لحاظ توسعه جمعیتی دانشگاه اما نیاز جامعه را نمی‌توان به صورت کوتاه‌مدت دید چراکه مثلاً الان اقبال نسبت به رشته‌های علوم پایه ضعیف است اما نیاز جامعه است و شاید در کوتاه‌مدت در این رشته‌ها اشباع شویم بنابراین اگر اقبال را کلاً در دانشگاه‌ها تعطیل کنیم در سال‌های آینده به طور قطع به مشکل برمی‌خوریم پس لازم داریم در برنامه‌ریزی‌ها حتماً نیازهای آینده جامعه مدنظر قرار گیرد.

وی با اشاره به اینکه بعضی از مراکز با توجه به مأموریت و توانشان می‌توانند نیازهای کوتاه‌مدت جامعه را پوشش دهند اما نباید همه چیز را به صورت صفر و صد دید، تصریح کرد: وزارت علوم بی‌برنامه و مغفول نیست و در تمام ارکان دانشگاهی اتفاقاتی رقم می‌خورد؛ الان برای دانشگاه‌های غیرانتفاعی سطح‌بندی چهار گروهی تحت عنوان التزام‌بخشی در حال اجراست به طوری‌که این دانشگاه را در چهار سطح تعریف می‌کند و دانشگاه‌هایی که در سطح یک و دو بوده و به لحاظ فضای فیزیکی و عضو هیأت علمی تکمیل هستند و در جامعه توانسته‌اند رسالتشان را به خوبی اجرا کنند، تقویت می‌شوند و دانشگاه‌هایی سطح سه و چهار به تدریج محو خواهند شد.

کارشناس دانشگاه بوعلی‌سینا در ادامه بیان کرد: معضلی در مجموعه دانشگاه‌ها وجود دارد و آن این است که بسته به نیاز، صلاحدید و نگاه موجود در مقطعی واحدهای اقماری شکل می‌گیرند البته حتماً در آن زمان با تفکر و براساس نیاز منطقه بوده اما در هر حال هر برنامه‌ای نیاز به بازنگری و ارزیابی مجدد داشته و بعد از مدتی با مراجعه، بررسی و دریافت بازخوردها از اعضای هیأت علمی، مردم جامعه محلی و دانشجویان نیاز به محدود کردن فعالیت یا تغییر مأموریت دارد.

تشریح وضعیت کنونی ۵ دانشکده اقماری دانشگاه بوعلی

وی با اشاره به وجود پنج دانشکده اقماری دانشگاه بوعلی‌سینا مطرح کرد: دانشکده صنایع غذایی بهار در مکان و مأموریتی مناسب و با اعضای هیأت علمی خیلی متبحر و قوی شکل گرفته است اما به لحاظ فضای فیزیکی و مأموریت آموزشی مقداری با مشکل مواجه شده که پیشنهاد خوبی وجود دارد، مثلاً این مجموعه، پژوهش‌محور شود که هم بتواند نیاز صنایع غذایی استان و شهرک صنعتی بهاران را مرتفع سازد و هم دیگر نیازی به خوابگاه و سلف‌سرویس نباشد.

ورشاوریان با تأکید بر اینکه نیاز نیست حتماً ماموریت آموزشی برای این مجموعه تعریف شود اما متأسفانه کمی مقاومت در تغییر مأموریت این دانشکده وجود دارد، خاطرنشان کرد: در دانشکده اقماری بهار تنها یک دانشجوی بهاری تحصیل می‌کند در حالی‌که آنجا فضای محدودی دارد و دستگاه‌های خیلی گرانقیمت و ارزشمندی هست که به علت نبود فضا اصلاً امکان استفاده از آن نیست و فضای فعلی یک پاساژ است که اصلاً کارکرد آموزشی ندارد.

وی اعلام کرد: دانشکده فنی مهندسی کبودراهنگ نیز دارای شش عضو هیأت علمی و ۵۱ دانشجو بوده و در حد یک گروه آموزشی هم نیست، در واقع به ازای هر هشت دانشجو یک عضو هیأت علمی وجود دارد که همگی از اساتید برجسته کشور هستند، در حقیقت هم نیروی انسانی موجود در این دانشکده در حال اتلاف است، هم دانشجو، هم بیت‌المال صرف می‌شود و هم فضای فیزیکی اختصاص یافته آسیب‌زاست.

عضو هیأت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا با اشاره به اینکه این شهرستان الزامات، نیازها و کارکردهایی دارد و دانشجو نمی‌تواند در این شهر متناسب با رشته تحصیلی خود فعالیت کند بنابراین باید به مرکز استان رفت‌وآمد داشته باشد، بیان کرد: در دانشکده فنی و منابع طبیعی تویسرکان هم که ساختمانش خیّرساز است، لزومی به وجود مأموریت آموزشی نیست، طبق بررسی‌های انجام گرفته کمتر از دو درصد دانشجویانش بومی هستند.

وی اظهار کرد: در دانشکده حسابداری و مدیریت رزن نیز باید دید این رشته‌ها در این شهرستان چه کارکردی دارد؟ آیا نیاز جامعه محلی است؟ آیا افرادی که در رزن زندگی می‌کنند، نیاز به این آموزش دارند؟ یا فارغ‌التحصیلان آن مجموعه در رزن جذب می‌شوند؟ یا تنها صرف بیت‌المال اتفاق می‌افتد؟

ورشاویان خاطرنشان کرد: متأسفانه قدری کارشناسی نشده برای تمام دانشکده‌های اقماری نسخه‌ای پیچیده شده که بدون آزمون یا براساس وضعیت تحصیلی دانش‌آموزان یا دانشجویان جذب صورت بگیرد که این موضوع به بعضی از رشته‌ها آسیب زده؛ به عنوان مثال در رشته صنایع غذایی که جزو رشته‌های برتر دانشگاهی بعد از گروه علوم پزشکی است، بچه‌های با معدل‌های پایین جذب شدند چراکه بدون آزمون بوده و این آسیب زده است.

وی ادامه داد: مجتمع آموزش عالی فاطمیه نهاوند(ویژه دختران) به لحاظ اقبال جامعه محلی، بُعد فاصله با مرکز استان و مأموریتی که برایش تعریف شده تا حدی وضعیت بهتری نسبت به دانشکده‌های اقماری دیگر دارد به طوری‌که سال گذشته گروهی به نمایندگی از وزارت علوم و دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) در بازدید و ارزیابی پنج روزه خود از تک تک این دانشکده‌ها به این جمع‌بندی رسیدند که غیر از دانشکده نهاوند، سایر اقماری‌ها اصلاً صرفه و صلاحی برای ادامه فعالیت به شکل آموزشی ندارند و بهتر است با انتقال دانشجویان و رشته‌ها به دانشگاه مادر، کارکرد دیگری که به نفع استان و جامعه محلی است، برایشان رقم بخورد اما همانطور که گفته شد معمولاً در این مرحله مقاومت‌هایی صورت می‌گیرد که اصلاً پشتش هم نگاه دلسوزانه کارشناسانه نیست بنابراین مجموعه وزارت علوم سعی می‌کند تا حد امکان با اجماع و نظر مجموعه مدیران محلی و شهرستانی این اتفاق بیفتد و امیدواریم سندهایی که تدوین و به‌روزرسانی می‌شوند، وقتی در مرحله اجرا قرار می‌گیرند، به مشکل برنخورند.

برش استانی سند آمایش آموزش عالی بررسی شود

کارشناس دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان نیز در نشست ایسنا اظهار کرد: یکی از الزامی‌ترین مباحث سند آمایش سرزمینی آموزش عالی، مباحث استانی سند است به طوری‌که بعد از گذشت نزدیک به ۱۴ سال از تصویب سند الزامی‌ترین موضوع این است که در بحث تصمیم‌گیرندگان استانی، برش استانی این سند را بررسی کنند که آیا ما الزمات و شرایط پیاده‌سازی سند را داریم؟ در بحث استان همدان و مؤسسات آموزش عالی موجود در استان آیا ظرفیتی که برای تأسیس مراکز آموزش عالی متناسب با نیاز بوده، اتفاق افتاده است؟ الان چقدر از این ظرفیت مورد نیاز است؟ متناسب با اقتصاد موجود در استان و پیش‌بینی ظرفیت‌های موجود در شهرستان‌ها این اتفاق وجود دارد؟ چقدر تغییرات داریم که باید اتفاق بیفتد؟

دکتر حمیدرضا مظاهری تصریح کرد: باید جابه‌جایی یا تجمیع بعضی از مراکز آموزش عالی با درنظر گرفتن شرایط اقتصادی و اجتماعی اتفاق بیفتد و الزامات جمعیتی در شهرستان‌های مختلف مورد ارزیابی قرار گیرد، با این شرایط می‌توانیم بگوییم ما در بحث اجرایی‌سازی سند آمایش سرزمینی آموزش عالی در کدام نقطه قرار داریم و برنامه آینده چیست و تا الان چه کار کردیم؟

معاون آموزش‌های عمومی و مهارتی(سما) با اشاره به اینکه در ارزیابی‌هایی صورت گرفته به ویژه آزمون اخیر مشخص شد جامعه دانش‌آموزی با تصمیم‌گیری‌هایش تعیین‌کننده است که کدام رشته‌ها ارزشمند هستند و کدام نیستند و بدین ترتیب نیازش را به آموزش عالی قالب می‌کند، مطرح کرد: طی پنج سال گذشته گرایش بسیار زیادی به سمت رشته‌های علوم تجربی بود اما امسال به یکباره اُفتی در این رشته‌ها اتفاق افتاد که باید آسیب‌شناسی شود چرا این اتفاق افتاده است؟ البته افزایش ظرفیت طی چند سال گذشته خودش آسیب بود نه اینکه حُسن باشد اما باید علت این تغییر ناگهانی و اقبال جامعه به مجموعه علوم انسانی مشخص شود. در واقع جامعه مخاطب آموزش عالی به ما القا می‌کند آن چیزی که برایش اهمیت دارد، اشتغال است.جامعه مخاطب آموزش عالی به ما القا می‌کند آن چیزی که برایش اهمیت دارد، اشتغال است

وی ادامه داد: بنابراین لازم است در بحث استانی بازنگری بر سند آمایش داشته باشیم و پیشنهادات و نظرات موجود مورد بررسی قرار گیرد و یک بازنگری کلی‌تر انجام شود که مشمول سرفصل‌ها، رشته‌ها و فعالیت‌های مختلف، نظارت بر آموزش عالی، کیفیت‌بخشی و بهره‌وری می‌شود.

مظاهری با اشاره به برنامه‌های دانشگاه آزاد در راستای اجرای سند آمایش سرزمینی آموزش عالی اظهار کرد: یکی از برنامه‌هایی که ظرف چند سال گذشته در دانشگاه آزاد آغاز شده، بحث آمایش خود دانشگاه به صورت استانی و کشوری است که انجام شده و ویرایش هم می‌شود. نکته مهم این است که سند تحول تعالی دانشگاه که دو سال پیش استارت خورد، برنامه‌ریزی، تدوین و ابلاغ شد و الان دو سال است در کل دانشگاه‌ها، واحدها و مراکز در حال اجراست و دقیقاَ منطبق بر آن سند که برش‌های یک ساله، پنج ساله و ۱۰ ساله دارد، ذیل موضوعات مختلف آموزشی، پژوهشی، فرهنگی و فناوری واحدهای دانشگاهی را ارزیابی کمی و کیفی می‌کند و می‌سنجد که آیا این رشته‎‌ها یا مراکز کارآیی لازم را دارد یا نه؟ و عملاً خود واحد دانشگاهی را با خود دانشگاه ارزیابی می‌کند.

در زمینه تجمیع یا ساماندهی واحدهای دانشگاهی، کار انجام شد

وی با اشاره به اینکه در سطح کلان یک قسمت از اهدافی که دانشگاه آزاد باید براساس اقدامات تعریف شده به آن برسد، مشخص است، مطرح کرد: بحث آمایش در استان همدان هم انجام شد به طوری‌که در استان سند آمایش را در سال ۱۴۰۰ نهایی و براساس آن منطقه‌بندی کرده و مراکز و واحدهای دانشگاه را ارزیابی و مأموریت‌هایشان را براساس سه شاخص محیط، انسان و اقتصاد مشخص کردیم البته در کنار اینها مباحث اجتماعی، سیاسی و فرهنگی هم درنظر گرفته شده بود اما چون مبحث اصلی آمایش ارتباط رأس دانشگاه با بدنه جامعه است، مأموریت‌های مختلفی برای شهرستان‌ها درنظر گرفته شد و براساس آن هر کدام از واحدهای دانشگاهی باید متناسب با رشته‌هایی که دارند، برنامه‌هایی تعریف کنند؛ مثلاً در شهرستان ملایر رشته‌های متناسب با صنایع مبل منبت و چوب و در تویسرکان و اسدآباد رشته‌های مرتبط با کشاورزی تعریف شد.

عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد همدان با اشاره به اینکه در شهر همدان رشته‌ها یا مأموریت‌هایی مرتبط با صنایع کوچک‌مقیاس یا بیشتر صنایع دستی خانگی تعریف شد که البته حکمران برنامه‌ریزش متفاوت است، اینکه کدام رشته‌ها مرتبط با کدام موضوعات است، گفت: در زمینه تجمیع یا ساماندهی واحدهای دانشگاهی، کار انجام شد، یکی از موضوعات اصلی که در بحث سند آمایش آموزش عالی کشور مطرح است، دقیقاً همین است که ساماندهی مؤسسات آموزش عالی کشور استارت بخورد. در برنامه پنجم، ششم و هفتم توسعه هم دیده می‌شود، دولت‌های مختلف نظر می‌دهند و در اجرا قوت و ضعف دارد که یک مجتمع کوچک، حذف و یا کمتر یا کمرنگ شود.

وی با اشاره به اینکه به راحتی حذف یک واحد دانشگاهی در شهرستان‌ها رقم نمی‌خورد، مطرح کرد: گاه یک واحد دانشگاهی به حدی رسیده که براساس ورودی‌ها و خروجی‌ها، اعضای هیأت علمی، دانشجوها، برنامه‌ها و رشته‌ها، باید جمع و یا تجمیع و کوچک شود و حتی تغییر مأموریت یابد که در عمل و اجرا به طور قطع با یکسری مقاومت‌ها مواجه می‌شود.

گاه یک واحد دانشگاهی به حدی رسیده که براساس ورودی‌ها و خروجی‌ها، اعضای هیأت علمی، دانشجوها، برنامه‌ها و رشته‌ها، باید جمع و یا تجمیع و کوچک شود و حتی تغییر مأموریت یابد که در عمل و اجرا به طور قطع با یکسری مقاومت‌ها مواجه می‌شود

مظاهری تصریح کرد: در حال حاضر بحث کوچک شدن برخی از مراکز دانشگاه آزاد در هیأت امناها در حال طرح است که بعد از گرفتن مصوبات و انجام کار کارشناسی، یا مأموریت آن دانشگاه تغییر می‌کند و به سمت پژوهشی می‌رود و با توجه به اینکه مجموعه مدارس را در دانشگاه آزاد داریم، به سمت حوزه آموزش و پرورش سوق داده می‌شود یعنی این ظرفیت هست و داریم انجام می‌دهیم، مثلاً یکی از واحدهایمان را تغییر مأموریت به سمت مدارس می‌دهیم چراکه علاوه بر استقبال بسیار زیاد، امکانات و تجهیزات خیلی زیادی در آن مرکز وجود دارد و بدین ترتیب دانشگاه به کار خود ادامه می‌دهد و هیأت علمی‌ها به سمت هنرستان‌ها و مقاطع متوسطه سوق می‌یابند و از ظرفیت آنها استفاده می‌کنیم.

وی اظهار کرد: خوشبختانه این امکانات در مجموعه دانشگاه آزاد در اختیار استان‌ها قرار داده شده و قدرت تصمیم‌گیری به دانشگاه سپرده شده است که براساس شرایط، امکانات و تجهیزاتش را به این سمت بیاورد که البته لازمه آن انجام یکسری اقدامات و مصوبات قانونی درون شهرستان‌ها و استان‌هاست و همه باید تغییر مأموریت‌ها و رویه‌ها را بپذیرند؛ به عبارتی بحث آمایش باید فراتر از دید شخصی، سیاسی و گروهی باشد.

مظاهری با تأکید بر اینکه آمایش سرزمینی آموزش عالی یک برنامه بلندمدت حداقل ۱۵ ساله است و باید تمام موضوعات مختلف در استان حول این محور قرار گیرد، مطرح کرد: آموزش عالی هم یک قسمت از سیاستگذاری‌های یک استان است و قاعدتاً نهادها و دستگاه‌های دیگر در کنار هم سیاست‌های کلی استان را پیش‌بینی و برنامه‌ریزی می‌کنند.

وی با بیان اینکه همدان یک استان توریستی و گردشگری است اما نکته جالب این است که از رشته‌های مرتبط با این موضوعات اصلاً استقبال نمی‌شود و مخاطب ندارد، افزود: به تعداد کافی در شهرستان‌ها حداقل در دانشگاه آزاد رشته‌های مرتبط با این موضوعات نظیر طبیعت‌گردی، توریسم و صنعت هتلداری را داریم، اما مخاطب نداریم، چرا؟ این موضوع یکی از مشکلاتی است که باید ریشه‌یابی شود، شاید یکی از دلایلش این باشد که بخش خصوصی برای ساخت هتل‌های مورد نیاز اقامت وارد نشده که یکی از نقص‌های استان همین است بنابراین اگر قرار است بحث آمایش در یک دانشگاه اجرا شود، لازم است سایر نهادها در پیاده‌سازی درست سند و متناسب با برنامه کمک کنند.

حدود ۱۴ درصد آموزش عالی، مهارتی است

رئیس دانشگاه جامع علمی کاربردی استان همدان نیز در نشست ایسنا، با اشاره به اینکه یکسری اسناد بالادستی براساس نیازها و اتفاقاتی که در کشور رخ داده، قبلاً تدوین شده و مشخص است که با گذشت زمان برخی موارد محقق و برخی محقق نمی‌شود، گفت: در برنامه ششم توسعه به صراحت ذکر شده، ۳۰ درصد آموزش عالی باید مهارتی باشد در صورتی‌که در اجرا در خوش‌بینانه‌ترین حالت بین ۱۰ تا ۱۴ درصد تحقق یافته و عملاً در بحث آموزش‌های عالی مهارتی غفلت شده است.

دکتر سعید نظری با اشاره به اینکه نیاز واقعی جامعه امروز آن چیزی است که درگیرش هستیم، یعنی اشتغال فارغ‌التحصیلان، مطرح کرد: نتیجه آمایش عالی باید خروجی مناسب براساس نیاز امروز جامعه داشته باشد و آمار بالای فارغ‌التحصیلان بیکار نشان می‌دهد آمایش سرزمینی در حوزه آموزش عالی خوب به نتیجه نرسیده است، اگر غیر از این بود دانشجویان پس از فراغت از تحصیل باید براساس جمعیت و نیاز واقعی بازار جذب می‌شدند.

وی با بیان اینکه متأسفانه ساختار آموزش عالی به گونه‌ای چیده شده که آمایش سرزمینی آموزش عالی یک مقدار سخت است چراکه هیأت‌علمی‌محور است، مطرح کرد: سیستم دانشگاه علمی کاربردی به گونه‌ای است که برای تدریس از مدرسانی که در کمیته جذب استانی گزینش می‌شوند، استفاده می‌کند و رشته‌ها براساس نیاز واقعی بازارکار راه افتاده و دانشجویان جذب می‌شوند تا زمانی‌ که آن مرکز اشباع شود و دیگر نیاز به وجود آن رشته و مرکز نباشد و در نهایت تعطیل می‌شود.

متأسفانه ساختار آموزش عالی به گونه‌ای چیده شده که آمایش سرزمینی آموزش عالی یک مقدار سخت است چراکه هیأت‌علمی‌محور است

نظری با اشاره تعطیلی چهار مرکز علمی کاربردی در سطح استان طی سال گذشته بیان کرد: تصمیم تعطیلی و توقف دوره سه مرکز شامل شهرداری‌ها، هلال احمر و جهاددانشگاهی با دولت بود و یک مرکز را خود تعطیل کردیم چراکه ادامه کار آن مجموعه در آن نقطه شهری ملایر به صلاح نبود و در مقابل به دنبال رشته‌های مورد نیاز استان نظیر صنایع دستی، گردشگری، صنایع غذایی، صنایع کشاورزی و ... رفتیم و در نتیجه تصمیم به راه‌اندازی مرکز صنعتی کارخانه کمباین‌سازی ماشین برزگر در سه رشته و فعلاً در یک دوره گرفتیم و بسته به نیاز فعالیت می‌کند.

وی با بیان اینکه این قابلیت تنها در دانشگاه علمی کاربردی وجود دارد و در سایر دانشگاه‌ها به علت داشتن اعضای هیأت علمی قابل پیاده‌سازی نیست هر چند در بعضی از دانشگاه‌ها بحث جابه‌جایی نیروها می‌تواند اتفاق بیفتد، تصریح کرد: بحث آمایش سرزمینی بحث تقاضا و نیاز و توزیع جمعیت است و وزارت علوم در اجرای این سند کار سختی در پیش دارد.

رئیس دانشگاه جامع علمی کاربردی استان همدان بیان کرد: موفق شدیم با توجه و تکیه بر سند آمایش عالی خیلی از مراکز و حتی رشته‌ها را مورد آمایش قرار دهیم و در بسیاری از رشته‌ها که احساس کردیم راه‌اندازیش اشتباه بوده، پذیرش دانشجو را متوقف کردیم و جالب این است که با وجود تعطیلی برخی مراکز، پذیرش ما کاهش نیافت چرا که افراد تمایل دارند در دوره‌های مهارتی شرکت کنند.

وی ادامه داد: در اجرای سند آمایش سرزمینی آموزش عالی هماهنگی با عالی‌ترین مقام اجرای استان عملاً عالی دیده می‌شود و در راستای آموزش‌های عالی مهارتی در استان همدان رشته‌هایی چون صنایع دستی، گردشگری، تربیت‌بدنی، کشاورزی، صنایع غذایی، پتروشیمی و صنایع نساجی را احصاء کردیم.

دانشگاه علمی کاربردی پژوهش‌محور نیست

نظری به مطالعه بر روی راه‌اندازی مرکزی در پایگاه نوژه همدان براساس تقاضای آن مجموعه اشاره کرد و گفت: مأموریت دانشگاه تربیت نیروی ماهر در چهار گروه خدمات اجتماعی، کشاورزی، صنعتی و فرهنگی در دو مقطع کاردانی و کارشناسی است و اصلاً نباید به سمت مقطع کارشناسی‌ارشد برویم چراکه دانشجو در این مقطع باید به سمت مقوله‌های پژوهشی برود و دانشگاه علمی کاربردی اصلاً پژوهش‌محور نیست.

وی معتقد است که دانشگاه جامع علمی کاربردی از همه دانشگاه‌ها به علت نبود محدودیت بهتر به سمت مأموریت‌هایش حرکت می‌کند، خاطرنشان کرد: مرکز آموزش علمی کاربردی در صنعت چاپ هم به علت وجود یک چاپخانه قوی در همدان راه‌اندازی می‌شود و در باغ موزه دفاع مقدس نیز به‌زودی شاهد افتتاح یک مرکز آموزش علمی کاربردی در حوزه گردشگری دفاع مقدس، توریستی، فرهنگی و ...  خواهیم بود و در نهاوند در حوزه صنایع غذایی با کارخانه روغن نباتی نگین وارد مذاکره شده‌ایم و از امکانات بالقوه این مراکز در بهره‌مند می‌شویم.

دانشگاه جامع علمی کاربردی از همه دانشگاه‌ها به علت نبود محدودیت بهتر به سمت مأموریت‌هایش حرکت می‌کند

نظری با اشاره به فعالیت ۱۰ ساله مرکز آموزش علمی کاربردی الوان ثابت در زمینه صنایع رنگ‌ در شهرستان کبودراهنگ و کم شدن تعداد دانشجویانش و امکان تعطیلی این مرکز تصریح کرد: ویژگی اصلی دانشگاه جامع علمی کاربردی حضور در محیط واقعی کار و تضمین اشتغال برای فارغ‌التحصیلان است. ما در حوزه کاری خود با نیاز واقعی کار جلو می‌رویم.

وی با اشاره به طرح آباد (آموزش اشتغال دانش‏‌آموختگان و دانشجویان) دانشگاه علمی کاربردی با توجه به کمبود تکنسین ماهر بیان کرد: آموزش‌های کوتاه‌مدت دانش‌آموختگان و دانشجویان دانشگاه‌ها در حوزه مهارتی در چهار گروه صنعت، کشاورزی، خدمات اجتماعی و فرهنگ و هنر بر عهده دانشگاه علمی کاربردی است و باید مرتبط با رشته فرد باشد.

دیگر مدرک‌گرایی اهمیت ندارد

معاون آموزشی دانشگاه پیام نور استان همدان نیز در نشست ایسنا گفت: معتقدم نه تنها در بحث سند آمایش آموزش عالی که در بحث سندنویسی، برنامه‌ریزی و اجرا همیشه دچار مشکل بوده‌ایم.

دکتر علیرضا عقیقی با اشاره به آخرین ویرایش سند آمایش آموزش عالی در سال ۹۴ اظهار کرد: در سال ۹۴ چهار میلیون و ۸۰۰ هزار دانشجو داشتیم و در این سند براساس آینده‌پژوهی انجام‌شده برای سال تحصیلی ۱۴۰۵-۱۴۰۴ پیش‌بینی شده که تعداد دانشجویان به بیش از چهار میلیون و ۶۰۰ هزار نفر برسد اما در حال حاضر براساس اعلام رسمی وزیر علوم حدود سه میلیون دانشجو داریم یعنی کاهش ۲۵ درصدی دانشجو در حوزه آموزش عالی داشتیم که دلایل مختلفی دارد.

وی ادامه داد: تغییر گرایش و نگرش جامعه به سمتی بوده که دیگر مدرک‌گرایی اهمیت ندارد، در گذشته مدرک خیلی مهم بود اما الان دانشجویان بعد از چهار سال شاهد هیچ خروجی لااقل از نظر اقتصادی نیستند، در ضمن ترکیب زن و مرد خیلی تغییر کرده است به طوری‌که سال ۹۴، ۴۳ درصد دانشجویان را مردان تشکیل می‌دادند اما الان بالای ۶۰ درصد زن هستند.

عقیقی اضافه کرد: متأسفانه براساس پیشرفت‌ها و تحولات، نظام آموزشی ما تغییر نکرده و با علم روز تطابق ندارد و این موضوع مغفول مانده است. سال ۲۰۱۶ انقلاب صنعتی چهار شکل گرفت، ۲۰۲۵ اوج این انقلاب بوده و با ورود کرونا در سال ۲۰۲۲ به نقطه عطف خود رسید و همین باعث از بین رفتن مشاغل و تخصص‌های مورد نیاز شد و در حال حاضر همه چیز براساس الکترونیک و فناوری اطلاعات و به صورت مجازی پیش می‌رود.

می‌طلبد سند آمایش سرزمینی آموزش عالی مجدد مورد بازنگری قرار گیرد و مطابق با تغییرات و تحولات جهانی باشد

وی با اشاره به درآمدهای بالای بلاگرها و اینفلوئنسرها نسبت به سایر مشاغل مطرح کرد: می‌طلبد سند آمایش سرزمینی آموزش عالی مجدد مورد بازنگری قرار گیرد و مطابق با تغییرات و تحولات جهانی باشد در ضمن در گذشته نگاه ما در بحث آمایش آموزش عالی، اقتصادی بوده و جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی را درنظر نگرفتیم و همین موضوع آسیب‌های متعدد موجود را به مرور افزایش خواهد داد.

نرخ بالای مهاجرت دختران همدانی

معاون آموزشی دانشگاه پیام نور استان همدان مطرح کرد: به علت نگاه سیاسی، امنیتی مجبور به جذب دانشجو از استان‌های دیگر در دانشگاه مادر هستیم و مجبوریم دانشجویان همدانی را به سایر شهرها سوق دهیم و همین امر به مرور باعث شده که همدان مهاجرت بیش از حدی داشته باشد که متأسفانه این مهاجرت نه تنها در بین پسران، که درصد زیادی از میانگین کشوری هم بالاتر، در بین زنان و دختران عموماً مجرد رخ می‎‌دهد و آینده و شرایط زندگی این افراد تغییر و تحول اساسی می‌یابد.

وی با ابرازگلایه از حذف به یکباره مراکز علمی کاربردی بدون توجه به کارکرد آن و یا حتی تحت فشار قرار گرفتن دانشگاه پیام نور و یا برخی دیگر از مراکز دانشگاهی اظهار کرد: متأسفانه نیامدیم بررسی کنیم کارکرد دانشگاه‌های پیام نور، علمی کاربردی و ... چیست؟ در مقابل در سندها وجود نداشته که آنقدر از مراکز غیرانتفاعی حمایت شود اما مؤسسات غیرانتفاعی بدون وجود اعضای هیأت علمی و فضای آموزشی و بدون حتی وجود کارمندان مناسب، تعداد زیادی دانشجو در مقاطع ارشد و دکتری دارند و همین موارد نشان می‌دهد که دوراندیشی در تصمیمات وجود ندارد و شاید بعد از یک مدت دیگر باید برگردیم و آسیب‌هایی که زدیم را جبران کنیم.

عقیقی با طرح این موضوع که الان در بحث دانشگاه پیام نور، عده‌ای مدعی هستند باید کوچک‌سازی صورت گیرد و امکانات و وسایل این دانشگاه در اختیار دانشگاه فرهنگیان قرار داده شود، تصریح کرد: در دنیا وقتی می‌خواهند رشته‌ای ایجاد یا ظرفیتی ایجاد کنند، براساس برآورد عرضه و تقاضای نیروی انسانی عمل می‌کنندا ما ما در گذشته بی هیچ قاعده‌ای یک رشته را به ۲۳ رشته ارتقاء می‌دادیم بدون اینکه تبعاتش درنظر گرفته شود.

برون‌سپاری بهتر از گسترش دانشگاه فرهنگیان است

وی ادامه داد: در باب گسترش دانشگاه فرهنگیان هم برآورد کردیم که مثلاً وزارت آموزش و پرورش چند نفر نیروی انسانی می‌خواهد؟ یک نفر را که وارد می‌کند تا ۳۰ سال خدمت خواهد کرد. طی سه، چهار سال اخیر اکثر آموزش و پرورشی‌ها بازنشسته و گپی ایجاد شده و نیازی هست و اینک تمام امکانات به این سمت می‌رود و باز هم فضای خیلی زیادی درست می‌شود و بعد از چهار، پنج سال مجدد به سمت کوچک‌سازی آن می‎‌رویم بنابراین به جای ایجاد فضای جدید در این حوزه، شاید برون‌سپاری بهتر باشد، چیزی که از قدیم‌الایام در دانشگاه فرهنگیان و آموزش و پرورش انجام می‌شده است. در گذشته بسیاری از دانشگاه‌ها زمان پذیرش درصدی از دانشجویان را در رشته‌های دبیری جذب می‌کردند و براساس استانداردهای وزارت آموزش و پرورش آموزش می‌دادند و به مرور وارد چرخه آموزش می‌شدند و بدین ترتیب براساس برآورد، عرضه و تقاضای نیروی انسانی تأمین و مشکل حل می‌شد.

عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور همدان با تأکید بر اینکه باید همه عوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، مسائل امنیتی و سیاسی درنظر گرفته شود اما کاستی‌هایی در این سند وجود دارد، تصریح کرد: وجود دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی به صورت متمرکز در یک شعاع ۲۰ کیلومتری به هیچ وجه توجیه ندارد بنابراین چندسالیست دانشجویان واحدهای کوچکتر نظیر لالجین و صالح‌آباد را در مراکز تجمیع کرده‌ایم.

طی دو سال گذشته کوچک‌سازی و چابک‌سازی دانشگاه پیام نور انجام شده است

وی با اشاره به اینکه طی دو سال گذشته کوچک‌سازی و چابک‌سازی دانشگاه پیام نور انجام شده است، یادآور شد: تاکنون بیش از ۵۰ کارمند دانشگاه استان همدان انتقال یافته و از ۱۲۵ عضو هیأت علمی، ۱۰۵ نفر باقیمانده‌اند به طوری‌که این نیروها طبق توافق‌نامه‌هایی به دانشگاه‌های فنی‌وحرفه‌ای، فرهنگیان، مرکز تحقیقات کشاورزی(تات) ... رفته‌اند و چند سال آینده با کمبود نیروی انسانی مواجه خواهیم داشت چراکه یک‌سال اخیر رشد ۱۵ تا ۲۰ درصدی پذیرش دانشجو در مهر و بهمن داشتیم و اکثر کارمندان با سابقه ظرف دو، سه سال آینده بازنشسته می‌شوند بنابراین اگر بخواهیم به فعالیت ادامه دهیم با وضع موجود به مشکل برمی‌خوریم.

عقیقی گفت: در حال حاضر در مأموریت دانشگاه پیام‌نور رشته‌های علوم انسانی گنجانده شده و اعضای هیأت علمی گروه علوم پایه و فنی و مهندسی را به جاهای دیگر منتقل می‌کنند، در واقع این طرح آمایش را در کلان داریم. در ضمن جمع‌آوری و تعطیلی واحدها یا انتقال به مراکز همجوار هم اجرا شده است اما در اجرای این موضوع باید حتماً مسائل اجتماعی و فرهنگی را مدنظر قرار دهیم چراکه مثلاً مرکزی مثل فامنین بیشتر دانشجویانش بومی است.