Page 28 - Book Harf Bartar Koli

‫حرفِ برتر؛ روایتی از ربع قرن فعالیتهای سازمان دانشجویان ایران‬ ‫‪26‬‬

‫علوم انسانی در یک تقسیمبندی به سه دسته تقسیم میشوند‪ .۱ :‬علوم مبنایی؛ ‪ .2‬علوم کرداری؛ ‪.۳‬‬
‫علوم کاربردی‪ .‬علوم مبنایی مانند فلسفه‪ ،‬عرفان نظری‪ ،‬قرآنشناسی و حدیثشناسی‪ ،‬علومی هستند‬
‫که مبانی و زیرساخت علوم انسانی اسلامی را از آنها باید به دست آورد‪ .‬علوم کرداری مانند فقه‪،‬‬
‫اخلاق و عرفان عملی‪ ،‬علومی هستند که به رفتار انسان مربوط میشوند‪ .‬علوم کاربردی علومی مانند‬
‫اقتصاد‪ ،‬مدیریت‪ ،‬جامعهشناسی‪ ،‬روانشناسی و علوم تربیتی هستند که به آنها علوم رفتاری ‪ -‬اجتماعی‬

‫نیز میگویند‪.‬‬
‫علوم مبنایی‪ ،‬یعنی علومی مانند فلسفه‪ ،‬عرفان‪ ،‬قرآن و حدیث به دو روش تحصیل میشوند‪.۱ :‬‬
‫روش استدلال؛ ‪ .2‬روش استنباط‪ .‬ما در بحثهای فلسفی و عرفانی‪ ،‬بیشتر به روش استدلال و در‬
‫بحثهای قرآنشناسی و حدیثشناسی به روش استنباط و اجتهاد نیاز داریم‪ .‬البته در عرفان اسلامی‪،‬‬
‫هر دو روشِ استدلال و استنباط نیاز است‪ .‬نکتۀ مهم اینکه در این روزگار‪ ،‬علوم مبنایی پیوندی با‬
‫موضوعات جدید‪ ،‬مانند فرهنگ‪ ،‬تمدّن و تکنولوژی پیدا کردهاند‪ .‬فلسفههای مضاف مانند فلسفۀ‬
‫فرهنگ‪ ،‬فلسفۀ تمدّن و فلسفۀ تکنولوژی‪ ،‬حاصل همین پیوند است‪ .‬بهعبارتدیگر‪ ،‬فلسفۀ محض در‬
‫حال توسعه یافتن به فلسفههای مضاف میباشد‪ .‬ما امروزه علاوه بر فلسفۀ محض‪ ،‬به فلسفههای مضاف‬
‫نیز نیاز داریم‪ .‬ساختار آموزشی حوزه در تعمیق بخشیدن به فلسفۀ محض‪ ،‬ساختار مناسبی است‪ ،‬اما‬
‫ساختار آموزشی دانشگاه برای توسعۀ فلسفۀ محض به فلسفههای مضاف‪ ،‬پاسخگوی ِی بهتری دارد‪ .‬این‬

‫مطلب دربارة مباحث قرآنی‪ ،‬حدیثی و عرفانی نیز صادق است‪.‬‬
‫دستۀ دوم علوم‪ ،‬علوم کرداری یا علوم رفتاری مانند فقه‪ ،‬اخلاق و عرفان عملی است؛ یعنی علومی‬
‫که جنبۀ عملی و عملیاتی دارند‪ .‬اگر بخواهیم فقه را با عرصههای جدید درگیر کنیم و فقههای مضاف‪،‬‬
‫فقههای مق ّید یا فقههای خاص را مطرح سازیم‪ ،‬به دانشگاهیان نیاز خواهیم داشت؛ میتوان گفت که‬
‫مثل ًا فقهِ رسانه یک دانش میانرشتهای است و امکانپذیر نیست که این علم بدون علوم حوزوی و‬
‫دانشگاهی به نتیجه برسد؛ مثل ًا موفقیت حوزة علمیۀ قم در تحقیقات فقه پزشکی نسبت به فقههای‬
‫دیگر به این دلیل است که جمعی از پزشکان متخ ّصص ساعتها‪ ،‬روزها‪ ،‬ماهها و سالها با فقها جلسات‬
‫بحثی و فقهی داشتهاند تا چیستیِ «مرگ مغزی»‪« ،‬پیوند اعضا»‪« ،‬تلقیح و لقاح مصنوعی»‪« ،‬رحم‬
‫اجارهای» و مانند اینها معلوم شود؛ یعنی بحث و گفتگوهای فراوانی صورت گرفته تا فقیه موضوع را‬

‫بشناسد و بتواند با روش اجتهاد حکمش را شناسایی و استنباط کند‪.‬‬
‫اکنون مهمترین دغدغۀ نظام جمهوری اسلامی ایران‪ ،‬تح ّول و اسلامیسازی علوم اجتماعی است‬
‫و بحث اصلی دربارة علوم کاربردی‪ ،‬یعنی علوم رفتاری ‪ -‬اجتماعی‪ ،‬مانند اقتصاد‪ ،‬جامعهشناسی‪،‬‬
‫مدیریت‪ ،‬علوم سیاسی‪ ،‬روانشناسی و علوم تربیتی است که تعبیر «علوم اجتماعی» را برای آنها به‬
‫کار میبریم‪ .‬علوم اجتماعی در دنیای کنونی سه فعالیت اصلی را انجام میدهند که عبارت است از‪:‬‬